Dağıstan seferberliğe karşı

Vladimir Putin’in kısmi seferberlik kararına en büyük tepki Kafkasya’dan geldi.   Ukrayna savaşına en çok kurban veren Dağıstan’da insanlar önce Hasavyurt’ta köy yollarını kapattı, ardından itirazlar başkent Mahaçkale’ye sıçradı. 25 Eylül’de düzenlenen gösteriler sert şiddet uygulanarak dağıtıldı, 101 kişi gözaltına alındı. Ancak yönetim sosyal medyaya da yansıyan görüntülerden rahatsız olmuş olacak ki, Dağıstan Başkanı Sergey Melikov, seferberlik uygulamasında yanlışlar yapıldığını, öğrencilerin, çok çocuklu ve küçük çocuğu olan insanların seferberliğe çağrılmasının doğru olmadığını söyleyerek itirazları yatıştırmaya çalıştı.  

Rusya resmi olarak açıklamadı,  ancak açık kaynaklardan istatistik oluşturmaya çalışan medya kuruluşlarına göre, Dağıstan, Ukrayna savaşında en çok askeri savaşan ve en çok kayıp veren bölgelerin başında geliyor.  Bu durum daha savaşın ilk haftalarında ortaya çıktı – 15 Mart’ta bu bölgeden ölenlerin sayısının 130’dan fazla olduğu bildiriliyordu. Savaşın 7’inci ayında da Dağıstan bu alanda liderliğini korumayı sürdürüyor.  Savaşın sürmesi ve Rusya’nın kendi kayıplarını sürekli az göstermeye çalışmasından dolayı resmi rakamı ortaya çıkartmak imkansız. Ancak Dağıstan’daki kaynaklar neredeyse her gün bölgeye cenaze geldiğini bildiriyor. Basın kuruluşlarının açık kaynaklardan edindiği kayıp isimlerinin ise  300’den fazlası Dağıstanlı. Kıyaslamak gerekirse, Afganistan savaşı sırasında 122 Dağıstanlı ölmüştü…

Peki neden şimdi Dağıstan ölü sayısında rekor kırıyor? Çünkü Ukrayna savaşına en fazla katılım Dağıstan’dan. Katılım fazla olunca ve söz konusu askerler profesyonel değil, aç kalmamak için orduda işe giren insanlardan oluşunca ölü sayısının fazla olması da kaçınılmaz oluyor. 

Peki, Dağıstan’ın Putin için bu kadar “yürekten” savaşmasının arkasındaki sebep nedir? Cevap Rusya’yı bilen herkes için çok net - ekonomi, ağır yaşam şartları, işsizlik…  

Rusya “Asker Anaları Komitesi” Başkanı Svetlana Golub’un sözlerine göre, bütünlükte Kuzey Kafkasya’da ve özellikle de Dağıstan’daki sosyal-ekonomik durum birincil neden:

"İnsanlar yaşamın içinde kaybolmamak için, işsizlikten, çaresizlikten orduda kalmak veya orduya katılmak istiyor. Aslında ilk yılda aldıkları paralar da öyle büyük rakamlar değil, ancak askeri hizmette hiç olmazsa bir geleceklerinin olduğunu düşünüyorlar”.

Bu, 2022’de ortaya çıkan bir durum değil. Yıllardır Dağıstanlılar için orduda hizmet düzensiz, işsiz ve aç hayattan tek kurtuluş yoludur. Daha 2016 senesinde “Echo Kavfaz” sitesinin yaptığı ankette işsizlik en önemli sebep olarak gösteriliyordu.  Dağıstanlıların orduda sözleşmeli olarak göreve devam etmek için rüşvet verdikleri de zaman zaman Rus basınında dillendirilen iddialardan. 

Bir diğer sebep ise Dağıstan’da idari görevlerde veya kolluk kuvvetlerinde işe girmek için askerlik yapmış olma şartının bulunmasıdır. Askerlik mazbatasına sahip olmak daha yüksek maaşlı işlere kapı açabiliyor. 

Dağıstanlı yazar Abdüşreşit Saidov, “Kafkaz.Realii” sitesine yaptığı açıklamada Dağıstan’a gelen cenaze sayısının çok olmasının mantıklı olduğunu söylüyor:

“Çünkü savaşa katılım oranı da daha yüksek. İinsanların Dağıstan’ın siyasi, ekonomik, politik hayatında yer bulamaması, işsizlik, hayat kırıklıkları ve öfke genç insanları orduya yazılmaya itiyor. Tabi ilk başka bu insanlardan hiç birisi savaştaki rollerinin top yemi olacağını düşünmüyordu. Bunu da savaşa gidene kadar fark edemediler. Yolsuzluğun olduğu bir yerde kendi haklarını arayamazsın. Yolsuzluk varsa normal yaşamda bile hakkını aramıyorsun, kaldı ki bu bir savaş. Kolhoz tarlasında pamuk toplamaya benzemez. Medyada açıklanan rakamlar ölenler. Kim bilir ne kadar Dağıstanlının cesedi Ukrayna’da kaldı? Ne kadar Dağıstanlının kimliği bile belirlenemedi?” 

Sübvansiyon neyin rüşveti?

Aslında 2022 istatistiklerine göre, Dağıstan Rusya bütçesinden en çok sübvansiyon alan bölge.  

Rusya bütçesinden toplam gelir hacmine göre Kuzey Kafkasya, Rusya’nın 8 bölgesi arasında 5’inci sırada. Bölgeye ayrılan federal bütçe transferlerinin yarısını yine Dağıstan ve Çeçenistan alıyor – yarım yılda 217 milyar rublelik transferin 108 milyarı bu iki bölgeye gitmiş. 2022’nin ilk yarısında Dağıstan’a Rusya bütçesinden 68,3 milyar ruble ayrılmış.  Rusya Maliye Bakanlığı’nın 1 Mart verilerine göre, Dağıstan Rusya’da en yüksek sübvansiyon alan bölge oldu ve bu sübvansiyon hacminin büyük kısmı hibe şeklinde gerçekleştirildi. Ekonomistlere göre, Dağıstan’a yarım yılda ayrılan sübvansiyon hacmi ile Kuzey Osetya ve Karaçay-Çerkez’in iki buçuk yıl desteklemek mümkün. 

Fakat bu hacimde sübvansiyon bile Dağıstan’ın (Ve Çeçenistan’ın) bütçe açığı veren 16 bölge listesinde bulunmasına engel olmuyor.  Ayrılan sübvansiyonların Dağıstan ve Çeçenistan’ın sosyal-ekonomik yaşamındaki yansımaları pek görünmüyor.  İki cumhuriyet de çalışan ve emekli maaşlarının düşüklüğü konusunda lider konumundalar. Rusya İstatistik Kurumu verilerine göre, Rusya’da ortalama maaş 52 bin ruble, yani yaklaşık 16 bin TL civarında. Fakat Çeçenistan’da çalışanların sadece yüzde 10,1’i;  Dağıstan’da ise yüzde 12’si bu maaşı alabiliyor. 

1 Ocak 2022 istatistiklerine göre, Dağıstan, Rusya’nın en düşük emekli maaşı alan bölgesi.  Rusya İstatistik Kurumu verilerine göre, ortalama emekli maaşı 12 bin 600 ruble, yani 4 bin Türk lirası kadar.  Kuzey Kafkasya’nın diğer cumhuriyetleri – Kabardey Balkar, Karaçay Çerkez, İnguşetya, Kalmıkya, Kuzey Osetya ve Çeçenistan’da da durum çok farklı değil, ancak Dağıstan’daki emekliler Rusya’nın en fakirleri… 

İşsizlik rakamlarında da Dağıstan’ın durumu çok iç açıcı değil. Her ne kadar yerel yönetim işsizliğin azaldığını (bunda da sözleşmeli askerlerin payı büyük) iddia etse de, Dağıstan işsizlik oranına göre Rusya’da 81’inci yerde bulunuyor. Gerisinde ise Tıva, Çeçenistan ve İnguşetya gibi bölgeler var.  Rusya’nın kendi istatistiklerine göre, Dağıstan’da bir kişinin iş aramasına ayırdığı süre 8,4 ayı buluyor. Bu veriye göre de Dağıstan Rusya’nın bölgeleri arasında 77’inci sırada bulunuyor…

Öte yandan, Dağıstan da dahil olmak üzere, Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinin tamamı yaşam kalitesi araştırmalarında en alt sıralarda bulunuyor. Rusya’da yapılan “Kriz şartlarında gıda piyasasının gelişimi” adlı inceleme raporuna göre, Dağıstan, İnguşetya ve Kalmıkya Rusya’nın gıda güvenliği açısından tehdit karşısında kalan bölgeleri arasında bulunuyor. İnguşetya ve Dağıstan’ın ekonomik ulaşılabilirliğin en düşük olduğu, Kalmıkya ise gıdalanma kalitesinin en düşük olduğu cumhuriyetler. 

Dolayısıyla, Dağıstan (ve Çeçenistan) görünürde Moskova’dan en çok destek alan, ancak en fakir bölgeler olarak öne çıkıyor.  Peki o sübvansiyonlar nereye gidiyor? Dağıstan’da yayınlanan “Çernovik” gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Yardımcısı Muhammed Muhamedov’un sözlerine göre,  Moskova’dan gelen bütçe kaynakları maaşların, ödemelerin, emekli maaşlarının artması ve Moskovalının standartlarına ulaşması için harcanmıyor. Bu kaynaklar çoğunlukla, sonucu ve ekonomik getirisi belli olmayan projelerde kullanılıyor. 

Öte yandan, “Liberal Misyon“ Vakfı uzmanı Sergey Javoronkov’un sözlerine göre,  federal bütçeden ayrılan kaynaklar çoğunlukla Kuzey Kafkasya’da ödenmeyen vergileri ve diğer ödemeleri sübvanse etmek için kullanılıyor. Lavoronkov’a göre, Rusya’nın diğer bölgelerinde elektrik enerjisi için ödemeler yerel bütçeler hesabına yapılıyorsa, özellikle Çeçenistan’da yerel yönetim Moskova’nın zaten bu parayı ödeyeceğinden emin olarak bu konuda zahmete girmiyor: 

“Kuzey Kafkasya’da evlerde bulunanlar durumun Merkez Rusya’dakinden daha kötü olmadığını görebilir. Kuzey Kafkasya’da yerel yönetimlerin kontrolündeki gölge ekonomisinin payı çok büyük”.

Uzmanlara göre, Dağıstan da Çeçenistan’dan çok farklı değil.  Dağıstan Sayıştay raporlarının tamamı, federal kaynaklarının yanlış ve amaç dışı kullanıldığını, şeffaf kullanılmadığını gösteriyor. Yerel gazeteciler, geçtiğimiz sene Dağıstan’ın federal bütçeye ödemesi gereken 12 milyar rublenin yalnız 8 milyarını ödediğin, ancak Moskova ile “özel ilişkiler” sayesinde yaptırımlarla karşılaşmadığını, tam tersi, bu sene biraz daha fazla sübvansiyon aldığını bildiriyor.  

Bu manzara Ukrayna savaşında Çeçenistan lideri Ramzan Kadırov’un neden herkesten daha fazla aktiflik sergilediğini (en azından görünürde) ve sübvansiyonlara rağmen açlık ve işsizlik içerisinde olan Dağıstan’dan neden o kadar çok insanın savaşta öldüğünü de açıklıyor…