Foreign Affairs: Gazze Savaşı Ortadoğu'daki dengeleri nasıl değiştirdi?

ABD'nin önde gelen yayın organlarından Foreign Affairs'de, İsrail'in artık uluslararası literatürde soykırım olarak anılan Gazze saldırılarının, Ortadoğu'daki dengeleri nasıl etkilediğine dair kapsamlı bir analiz yayınlandı.

Savaşın uzamasının, Orta Doğu'da daha geniş çaplı kırılma ve değişim ihtimallerini de artırdığı belirtilen analizde, İsrail'i kayıtsız şartsız destekleyen ABD'nin, bu süreci yanlış yönettiği ve bunun, ABD'nin Ortadoğu'daki etkisinin azalmasına neden olduğu tespiti yapıldı.

Analizde ayrıca; Katar, Mısır, İran ve Türkiye gibi bölgesel güçlerin artık insiyatif alarak, bölgedeki gelişmelerle ilgili ABD olmadan adımlar attığına dikkat çekildi.

İşte Foreign Affairs'de yayınlanan analiz:

2024'ün ilk haftalarında, Gazze Şeridi'ndeki yıkıcı savaş bölgeyi daha da alevlendirmeye başladığında, Orta Doğu'nun istikrarı bir kez daha ABD dış politika gündeminin merkezine oturmuş gibi görünüyordu.

Hamas'ın 7 Ekim saldırılarından sonraki ilk günlerde, Biden yönetimi iki uçak gemisi saldırı grubunu ve nükleer enerjiyle çalışan bir denizaltıyı Orta Doğu'ya gönderirken, Başkan Joe Biden da dahil olmak üzere üst düzey ABD yetkilileri sürekli olarak bölgeye yüksek profilli geziler yapmaya başladı.

Ardından, çatışmanın kontrol altına alınması zorlaştıkça ABD daha da ileri gitti.

Kasım ayı başlarında, İran destekli grupların Irak ve Suriye'deki ABD askeri personeline yönelik saldırılarına karşılık olarak ABD, Suriye'de İran Devrim Muhafızları tarafından kullanılan silah tesislerine saldırılar düzenledi. Ocak ayı başlarında ABD güçleri Bağdat'ta bu gruplardan birinin üst düzey bir komutanını öldürdü. Ocak ayı ortalarında ise, yine İran tarafından desteklenen Husi hareketinin Kızıldeniz'deki ticari gemilere haftalarca süren saldırılarının ardından ABD, İngiltere ile birlikte Yemen'deki Husi kalelerine yönelik bir dizi saldırı başlattı.

Bu güç gösterisine rağmen, ABD'nin uzun vadede Orta Doğu'ya büyük diplomatik ve güvenlik kaynakları aktaracağına dair bahse girmek akıllıca olmayacaktır.

Hamas'ın 7 Ekim saldırılarından çok önce, birbirini izleyen ABD yönetimleri yükselen Çin'e daha fazla ilgi göstermek için bölgeden uzaklaşma niyetlerinin sinyallerini vermişlerdi. Biden yönetimi aynı zamanda Rusya'nın Ukrayna'daki savaşıyla da uğraşıyor ve bu da Orta Doğu'yla başa çıkmak için bant genişliğini daha da kısıtlıyor.

2023 yılında, ABD'li yetkililer İran'la yeniden canlandırılan bir nükleer anlaşmadan büyük ölçüde vazgeçmiş, bunun yerine İranlı muhataplarıyla gayrı resmi gerilimi azaltma anlaşmalarına varmaya çalışıyorlardı. Aynı zamanda yönetim, güvenlik yükünün bir kısmını Washington'dan transfer etmek amacıyla Suudi Arabistan gibi bölgesel ortakların askeri kapasitesini güçlendiriyordu.

Biden'ın, ABD istihbaratının Suudi gazeteci ve Washington Post yazarı Cemal Kaşıkçı'nın 2018'de öldürülmesinden sorumlu olduğuna inandığı Riyad'la iş yapma konusundaki ilk isteksizliğine rağmen, Suudi Arabistan ile İsrail arasındaki ilişkileri normalleştirecek bir anlaşmaya öncelik verdi.

ABD bu anlaşmayı yaparken her iki tarafa da önemli teşvikler sunmaya hazırdı ve Filistin meselesini çoğunlukla görmezden geldi.

7 Ekim bu yaklaşımı altüst ederek Filistin meselesinin merkeziliğinin altını çizdi ve ABD'yi daha doğrudan askeri angajmana zorladı. Yine de Gazze'deki savaş Washington'un temel politikalarında önemli bir değişikliğe yol açmadı.

Yönetim, İsrail'in Filistinliler için ayrı bir devlete karşı çıkmasına rağmen Suudi Arabistan'ın normalleşmesi için bastırmaya devam ediyor ki Suudiler böyle bir anlaşmayı şart koşuyor. Ve ABD'li yetkililer ABD'yi Orta Doğu'daki çatışmalardan uzak tutma çabalarını sona erdirecek gibi görünmüyor.

Aksine, savaşın giderek karmaşıklaşan dinamikleri ABD'nin bölgeye angaje olma iştahının daha da azalmasına neden olabilir. Orta Doğu'daki taahhütleri artırmak da, özellikle kritik bir seçim yılında olan Amerikan siyasi partileri için doğru bir strateji olmayacaktır.

Elbette ABD Orta Doğu'da yer almaya devam edecek. ABD güçlerine yönelik füze saldırıları Amerikalıların ölümüyle sonuçlanırsa ya da Gazze çatışmasıyla bağlantılı bir terör saldırısı Amerikalı sivilleri öldürürse, bu durum ABD'yi yönetimin isteyebileceğinden daha büyük bir askeri angajmana zorlayabilir.

Ancak ABD'nin Gazze'yi etkin bir şekilde yönetme ve kalıcı bir Orta Doğu barışı sağlama konusunda liderliği üstlenmesini beklemek Godot'yu beklemek gibi olacaktır.

Mevcut bölgesel ve küresel dinamikler Washington'un bu baskın rolü oynamasını çok zorlaştırıyor. Bu, diğer küresel güçlerin ABD'nin yerini alacağı anlamına gelmiyor.

Ne Avrupalı ne de Çinli liderler, ABD'nin etkisi azalsa bile, bu görevi üstlenmek için fazla bir ilgi ya da kapasite göstermediler. Ortaya çıkan bu gerçek karşısında bölgesel güçlerin acilen adım atması ve ileriye dönük ortak bir yol belirlemesi gerekiyor.

Hamas'ın 7 Ekim'deki saldırıları ve İsrail'in Gazze'deki yıkıcı harekâtının ardından ortak bir zemin bulmak son derece zor olacak. Ve savaş ne kadar uzun sürerse, Orta Doğu'da daha geniş çaplı kırılmalar yaşanması riski de o kadar artacaktır.

Ancak saldırılardan önceki yıllarda, hem Arap hem de Arap olmayan devletler, bölge genelinde ilişkilerin büyük ölçüde sıfırlanması anlamına gelen yeni işbirliği biçimleri için potansiyel olduğunu gösterdi. Aylar süren savaştan sonra bile bu bağların çoğu sağlam kaldı.

Şimdi, bu eğilim tersine dönmeden önce, bu hükümetler çatışmaların önlenmesi ve nihayetinde barış için kalıcı mekanizmalar oluşturmak üzere bir araya gelmelidir.

En acil olarak, bölgesel güçler İsrailliler ve Filistinliler arasında anlamlı bir siyasi süreci desteklemelidir. Ancak aynı zamanda böyle bir felaketin tekrar yaşanmasını önlemek için kararlı adımlar atmalıdırlar.

Özellikle de ABD liderliğinde olsun ya da olmasın istikrar sağlayabilecek yeni ve daha güçlü bölgesel güvenlik düzenlemeleri oluşturmaya çalışmalıdırlar.

Orta Doğu'nun bölgesel güvenlik için kendi güçleri arasında kalıcı bir diyalog zemini oluşturacak bir foruma sahip olmasının zamanı çoktan gelmiştir. Trajediden fırsat çıkarmak için çok çalışmak ve en üst siyasi düzeylerde kararlılık göstermek gerekecektir.

Ancak bu vizyon bugün ne kadar uzak görünse de, Orta Doğu liderlerinin şiddet sarmalını durdurma ve bölgeyi daha olumlu bir yöne taşıma potansiyeli mevcuttur.

Kaygılar

Savaşı sona erdirmek için kararlı adımlar atmadığı için Biden yönetimine yönelik artan hayal kırıklığına rağmen, Washington'daki müdahale yanlılarıyla birlikte bazı Arap liderler ABD'nin Orta Doğu'ya "geri dönmesi” konusunda hevesli olabilir.

Biden yönetiminin verdiği hızlı diplomatik ve askeri tepki, bölgenin bir kez daha ABD'nin ulusal güvenlik kaygılarının merkezinde yer aldığını gösterdi.

Aslında, askeri güç açısından ABD bölgeden hiç ayrılmadı. Washington Bahreyn ve Katar'da büyük askeri üslerin yanı sıra Suriye ve Irak'ta daha küçük askeri konuşlanmaları sürdürmeye devam ediyor.

Ancak ABD'nin 7 Ekim'den bu yana yürüttüğü askeri ve diplomatik faaliyetler güven telkin etmedi.

En kaygı verici parlama noktalarından biri olan İsrail'in Lübnan sınırında Hizbullah ile yaşadığı çatışmada, Washington her iki tarafta da artan şiddeti önleyemedi. Önemli askeri ve sivil kayıpların yanı sıra, on binlerce sivil kuzey İsrail ve güney Lübnan'daki kasabaları boşaltmak zorunda kaldı.

Hizbullah şu ana kadar ekonomik teşvikler karşılığında güçlerini sınırdan çekmeyi reddetti ve Beyrut'ta üst düzey bir Hamas yetkilisine suikast düzenleyen İsrail diplomasi için zamanın tükenmekte olduğunun sinyallerini verdi.

Bu arada ABD, İran'ın Irak, Suriye ve Yemen'deki vekillerinden gelen askeri baskıyı kontrol altına almakta zorlanıyor. Savaşın başlamasından bu yana Irak ve Suriye'deki ABD güçleri bu grupların 150'den fazla saldırısıyla karşı karşıya kaldı.

ABD ve Birleşik Krallık'ın bir dizi misilleme saldırısına rağmen Washington, Husilerin Kızıldeniz'deki amansız füze ve insansız hava aracı saldırılarına son veremedi. Husiler şimdiden uluslararası ticarette önemli aksamalara yol açarak büyük nakliye şirketlerini Süveyş Kanalı'ndan kaçınmaya zorladı.

ABD'nin bu tehdide karşı çok uluslu bir deniz gücü oluşturma girişimleri, yönetimin Gazze politikalarına temkinli yaklaşan Mısır, Ürdün ve Suudi Arabistan gibi bölgesel ortakların ilgisini çekmeyi başaramadı.

Washington'un askeri gücü azaldıkça diplomatik gücü de zayıfladı.

Üst düzey yönetim yetkililerinin bölgeye sürekli ziyaretleri, kararlılık göstermek yerine, ABD'nin ne kadar az nüfuza sahip olduğunu ya da İsrail örneğinde, yönetimin bunu kullanma konusundaki isteksizliğini gösterdi.

ABD bu arada, ateşkes çağrısında bulunma konusunda isteksiz davrandı ve yönetimin kamu diplomasisi çoğunlukla İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ve sağcı hükümetinin en kötü dürtülerini dizginlemeye yönelik retorik çabalarla sınırlı kaldı.

Yönetim, Batı Şeria ve Gazze'de "canlandırılmış" bir Filistin Yönetimi liderliği ve Gazze'nin yeniden inşası için bölgesel destek olarak adlandırdığı şeye odaklanan "ertesi gün" barış fikirlerini destekleme konusunda daha yüksek sesle konuştu.

Ancak başta zengin Körfez Arap ülkeleri olmak üzere bölgesel güçler, Filistin devletine yönelik geri dönüşü olmayan adımlar atılmadan bu tür planları desteklemeyeceklerini açıkça belirttiler.

ABD'li yetkililer Suudi Arabistan ile daha büyük bir normalleşme anlaşmasının parçası olarak iki devletli bir çözümün gerekliliğinden daha açık bir şekilde bahsetmeye başladıktan sonra Netanyahu bu olasılığı kesin bir dille reddetti ve İsrail'in Filistin bölgelerinde tam güvenlik kontrolüne sahip olması gerektiğinde ısrar etti. Ancak merkezdeki İsrailli yetkililer bile Hamas'a karşı topyekûn savaş devam ederken ABD'nin barış girişimlerini zorlamasına şaşırdıklarını ifade ettiler.

Bu arada, yönetimin savaşta İsrail'i desteklemesi ve Filistinlilerin çektiği acılara empati duymadığı algısı, ABD öncülüğündeki herhangi bir plan için Filistinlilerin katılımı bir yana, bölgesel desteği çekmenin önünde önemli engeller yarattı.

Amerika Birleşik Devletleri şüphesiz, askeri varlıkları ve İsrail ile olan benzersiz ilişkisi nedeniyle bölgede önemli bir oyuncu olmaya devam edecek. Ancak Washington'un İsrail-Filistin çatışmasını kesin olarak sona erdirecek büyük bir pazarlık yapabileceği beklentisi günümüz Orta Doğu'sunun gerçeklerinden kopuktur. Nihayetinde, büyük diplomatik atılımlar büyük olasılıkla bölgenin kendisinden gelecek ve bölgenin kendisine bağlı olacaktır.

ABD'nin azalan etkisi yalnızlığını artırıyor

Washington'un Orta Doğu'da azalan etkisinin sonuçları mevcut çatışmayla sınırlı kalmadı.

ABD'nin bölgedeki etkinliği 7 Ekim'den önceki yıllarda azalırken, büyük bölgesel güçler güvenlik düzenlemelerini şekillendirme ve belirleme çabalarını istikrarlı bir şekilde arttırdı.

2019'dan itibaren bölgedeki hükümetler daha önce gergin olan ilişkilerini düzeltmeye başladılar. Bu alışılmadık bölgesel yeniden yapılanma sadece ekonomik önceliklerden değil, aynı zamanda Washington'un Orta Doğu'daki çatışmaları yönetmeye olan ilgisinin azaldığı algısından da kaynaklandı.

Körfez ülkeleri ile İran arasındaki yakınlaşmayı ele alalım.

BAE, 2019'da üç yıllık bir kopuşun ardından İran'la ikili ilişkilerini yeniden kurmaya başladı ve ilişkileri doğrudan yönetme ve çıkarlarını Körfez gemiciliğini aksatan ve Emirlik turizmini ve ticaretini tehdit eden İran destekli gruplardan koruma fırsatı gördü.

Mart 2023'te, uzun süredir rakip olan Suudi Arabistan ve İran, Umman ve Irak'ın moderatörlüğünde aylarca süren arka kanal görüşmelerinin ardından Çin'in aracılık ettiği bir anlaşmayla ilişkilerini yeniden başlattıklarını duyurdular. ABD'nin bu anlaşmalarda hiçbir rolü yoktu.

Aynı dönemde BAE ve Suudi Arabistan, Türkiye ile uzlaştı. Suudi-Türk ilişkileri, Kaşıkçı'nın İstanbul'daki Suudi konsolosluğunda öldürülmesine ilişkin Türk adli soruşturması nedeniyle de gerilmişti.

İlişkileri yeniden başlatan Suudiler ve Birleşik Arap Emirlikleri, Türk ekonomisine önemli Körfez yatırımlarının kapısını açmış oldu. Ve Mayıs 2023'te Arap liderler Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ı Arap Birliği'ne geri davet ederek Suriye'nin on yıldan fazla süren izolasyonun da sonunu getirdiler.

Bu daha geniş kapsamlı yeniden yapılanmanın bir parçası olarak, Orta Doğu'daki hükümetler de çeşitli bölgesel forumlara katılmaya başladı. Irak'ın istikrarını görüşmek üzere ilk kez 2021'de Bağdat'ta ve 2022'de Amman'da toplanan Bağdat İşbirliği ve Ortaklık Konferansı, İran ve Türkiye, Körfez İşbirliği Konseyi üyeleri ve Ürdün ve Mısır da dahil olmak üzere geniş bir yelpazede eski rakipleri bir araya getirdi.

Bu bölgesel yeniden yapılanmanın bir başka yönü de İsrail'in bazı Arap hükümetleriyle normalleşmesiydi. Bahreyn, Fas ve BAE, 2020 Abraham Anlaşmalarında İsrail ile resmi bağlar kurmayı kabul ederek yeni ekonomik ilişkiler ve ticaret için fırsatlar yarattı. Anlaşmaların bir hedefi de İsrail ile Arap dünyası arasında yeni doğrudan güvenlik ilişkilerinin önünü açmaktı.

Biden yönetimi, 7 Ekim saldırılarından önce Arap dünyasının önde gelen bir üyesi olarak Suudi Arabistan'ın da bu gruba katılacağına dair büyük umutlar besliyordu. Bu anlaşmalar üzerine inşa edilen Mart 2022 Negev Zirvesi, Bahreyn, Mısır, İsrail, Fas, BAE ve ABD'yi düzenli bir toplantı olması planlanan ekonomik ve güvenlik işbirliğini teşvik etmek üzere bir araya getirdi.

Ancak normalleşme anlaşmalarında gözle görülür bir şekilde yer almayan Filistin meselesi büyük ölçüde bir kenara bırakıldı.

Sonuç olarak Ürdün, Negev Zirvesi'ne katılmayı reddetti ve İsrail'in Batı Şeria'daki yerleşimleriyle ilgili gerginlik 2023'ün başlarında alevlenince grubun bir sonraki toplantısı defalarca ertelendi.

Şimdi, Gazze'nin yıkımıyla birlikte, daha fazla ilerleme kaydedilmesi sadece savaşı sona erdirmeye değil, aynı zamanda bir Filistin devleti için uygulanabilir bir plan oluşturmaya da bağlı olacaktır.

Kırılmalar ve direnç

Teorik olarak, Gazze'deki yıkıcı savaşın Orta Doğu'nun yeniden yapılanması için ciddi bir tehdit oluşturduğu düşünülebilir.

Çoğu durumda, yeni kurulan bölgesel ilişkiler hala kırılgan ve silahların yayılması, BAE'nin Libya ve Sudan'daki militan grupları desteklemeye devam etmesi, İran'ın bölgedeki devlet dışı silahlı milis gruplara desteği ve Suriye'nin uyuşturucu Captagon ihracatı gibi çetrefilli konular henüz ele alınmadı.

İsrail'in Arap hükümetleriyle yeni yeni normalleşmeye başlayan ilişkilerini tehlikeye atmanın yanı sıra, Hizbullah ve Husilerden Suriye ve Irak'taki çeşitli milislere kadar İran destekli grupların artan katılımı İran ve Körfez ülkeleri arasında yeni çatlaklar yaratma potansiyeline sahip.Ancak şimdiye kadar, ortaya çıkan yeniden hizalanmalar şaşırtıcı derecede dayanıklı oldu.

Gazze savaşı İran ve Suudi Arabistan arasındaki ilişkileri bozmak yerine daha da güçlendirmiş görünüyor.

Kasım 2023'te İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman'ın ev sahipliğinde Riyad'da düzenlenen Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı'nın nadir ortak toplantısına katıldı ve bir sonraki ay İranlı ve Suudi liderler Gazze savaşını görüşmek üzere Pekin'de tekrar bir araya geldi.

İki ülke ayrıca önümüzdeki aylarda Raisi ve Muhammed'in karşılıklı devlet ziyaretleri gerçekleştirmesini de planladı. Bu ziyaretlerin yeni ekonomik ve güvenlik bağlarını resmileştirmesi bekleniyor. Özellikle Husiler konusunda tırmanan gerilime rağmen İran ve Suudi Arabistan dışişleri bakanları Ocak 2024'te Davos'taki Dünya Ekonomik Forumu'nda da bir araya geldi.

Kuşkusuz savaş, özellikle İsrail ve komşu devletler söz konusu olduğunda bölgesel işbirliğinin önünde yeni engeller yarattı.

Hem Türkiye hem de Ürdün İsrail'deki büyükelçilerini geri çekti ve İsrail ile Fas arasındaki doğrudan uçuşlar Ekim ayında durdu.

Ayrıca pek çok kişi ABD ve İngiltere'nin Husilere yönelik askeri saldırılarının Yemen'deki grubu cesaretlendirmesinden ve Husilerin Yemen'de Suudi Arabistan'la yaklaşık on yıldır süren savaşında uzun süredir aranan ateşkesi resmileştirme çabalarını sekteye uğratmasından korkuyor.

Her ne kadar Körfez Arap ülkeleri Tahran'la diplomatik temaslarını sürdürme taahhüdünde bulunmuş olsalar da bölgedeki çok az sayıda yetkili İran'ın "ileri savunma" yaklaşımını değiştireceği konusunda umutlu.

Zira İran, stratejik güç oluşturmak ve caydırıcılığını korumak için militan gruplara bel bağlıyor.

Ocak ayı ortasında İsrail'in saldırılarına karşılık Tahran'ın Irak, Pakistan ve Suriye'ye doğrudan füze saldırısı düzenlemesi ve İslam Devleti'nin İran'ın Kerman kentine saldırması gerilimi daha da arttırdı.

Şimdilik Orta Doğu liderlerinin bu anlaşmazlıkları da aşmaya çalıştığına dair işaretler var.

Örneğin İran, artan ekonomik baskıyı ve içerideki huzursuzluğu yönetmek için sadece Körfez Arap ülkeleriyle değil, Irak, Türkiye ve Orta Asya ülkelerinin yanı sıra Çin ve Rusya ile de bölgesel iş ve ticaret ilişkilerine yeni bir öncelik verdi.

Bu durum, Tahran'ın çeşitli vekil grupları desteklemesine rağmen Gazze çatışmasına doğrudan müdahil olmaktan kaçındığı mesajını veren pragmatik dürtülere işaret ediyor. Ancak Gazze'de ateşkes sağlanamaması halinde bölgede kısasa kısas saldırılar arttıkça İran'ın hesapları da değişebilir.

Gazze etkisi

Paradoksal bir şekilde, bölgeyi bir arada tutan en güçlü güçlerden biri Gazze'nin içinde bulunduğu kötü durum ve savaşın dünyanın dikkatini bu kadar keskin bir şekilde çektiği Filistin meselesi olabilir.

Halkın büyük öfkesi ve uzun vadede radikalleşme ve aşırılık yanlısı grupların geri dönme potansiyeliyle karşı karşıya kalan bölge liderleri, savaşa yönelik politikalarını büyük ölçüde uyumlu hale getirdiler.

İsrail ve Filistinlilere yönelik 7 Ekim öncesindeki farklı stratejilere rağmen, Orta Doğu'daki hükümetler acil bir ateşkes talep etme, Filistinlilerin Gazze dışına nakledilmesine karşı çıkma, Gazze'ye insani erişim ve acil yardım sağlanması çağrısında bulunma ve savaşın sona ermesi karşılığında İsrailli rehinelerin serbest bırakılması için müzakereleri destekleme konularında büyük ölçüde birleşmiş durumdalar.

Şimdi asıl soru, bu birlikteliğin meşru bir barış sürecinin inşasına yönlendirilip yönlendirilemeyeceği.

Bölgedeki pek çok Arap ve Müslüman ülke için en büyük öncelik Gazze ve nihayetinde Filistin devleti için net bir plan belirlemek.

İsrailli liderler, Suudi Arabistan ve BAE gibi önemli kaynaklara sahip Körfez ülkelerinin Gazze'nin yeniden inşasının maliyetini paylaşabileceğini öne sürdü. Ancak İsrail'in mevcut hükümeti bir Filistin devletine karşı olduğunu söyledi ve savaş devam ederken hiçbir Arap hükümeti böyle bir taahhütte bulunmaya ya da İsrail'in savaş çabalarını finanse ediyor görünmeye istekli değil. Bunun yerine savaş sonrası barış için kendi önerilerini açıkladılar.

Aralık 2023'te Mısır ve Katar, rehinelerin aşamalı olarak serbest bırakılması ve esir takası şartına bağlı bir ateşkesle başlayan bir plan ortaya koydu. Bir geçiş döneminin ardından, bu güven artırıcı adımlar teorik olarak bir Filistin birlik hükümetinin kurulmasına yol açacaktı. Uzun süredir Filistin Yönetimi'ni kontrol eden El Fetih ve Hamas'ın üyelerinden oluşan yeni yönetim, farklı Filistin bölgelerinin artık siyasi olarak ayrılmaması yönündeki kritik bölgesel talep göz önünde bulundurularak Batı Şeria ve Gazze'yi ortaklaşa yönetecekti.

Bu son aşama Filistin seçimlerini ve bir Filistin devletinin kurulmasını gerektirecektir.

Her ne kadar İsrail hem Hamas'ın dahil edilmesi hem de devlet meselesi nedeniyle planın kendisini reddetmiş olsa da, plan daha sonraki tartışmalar için bir başlangıç noktası oluşturdu.

Buna karşılık Türkiye, bölgedeki devletlerin Filistin'in güvenliğini ve yönetimini koruyup destekleyeceği, ABD ve Avrupa ülkelerinin de İsrail için güvenlik garantileri sağlayacağı çok ülkeli bir garantörlük sistemi kavramını ortaya attı.

Diğerleri ise Birleşmiş Milletler'in Batı Şeria ve Gazze'de Filistin yönetim yapısının elden geçirilmesi için zaman tanıyacak ve nihayetinde Filistin seçimlerine zemin hazırlayacak bir geçiş dönemi otoritesini yönetmesini önerdi.

İran ise Filistinliler tarafından desteklenen her türlü sonucu destekleyeceğini defalarca dile getirdi. Bu da Tahran'ı bir anlaşmayı desteklemeye ikna etmek ve her zamanki oyun bozucu rolünü engellemek için yeni bir fırsat olduğunu gösteriyor.

Sonuç olarak; Gazze'deki savaş, Filistin meselesini yeniden uluslararası gündemin ön sıralarına taşısa da, Orta Doğu'daki önemli yeni siyasi dinamiklerin de ortaya çıkmasına neden oldu.

Bir yandan Amerika Birleşik Devletleri'nin etkisinin azaldığı görülürken diğer yandan da bölgesel güçlerin inisiyatif aldığı ve yükseldiği bir dönem ortaya çıkmaya başladı.