Foreign Affairs: "Türkiye için felaket olan deprem, Erdoğan yönetimini sona erdirebilir"

Amerikan merkezli Foreign Affairs, Türkiye'de 6 Şubat'ta yaşanan ve neredeyse tüm dünya tarafından 'asrın felaketi' olarak nitelendirilen depremin Cumhurbaşkanı 'Erdoğan'ın iktidardan düşmesi' için bir fırsat yarattığını yazdı.

Asrın felaketinin boyutlarından bahsedilmeyen analizde, deprem nedeni ile ilan edilen OHAL'in bile seçim nedeni ile olduğu iddia edilirken, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın seçim tarihinin değişmeyeceğini açıklamasına rağmen "seçimlerin iptal edilebileceği yada tüm ülkede OHAL ilan edilerek baskı altında seçim yapılabileceği" gibi kurgulara yer verildi.

Analiz, Batı'nın 'asrın felaketinden' bile medet umarak Türkiye'deki iktidar değişikliği ile ilgili nasıl hesaplar yaptığını gözler önüne serdi.

İşte Foreign Affairs'de yayımlanan analizin tamamı:

"6 Şubat'ta Türkiye'nin güneyindeki on ili vuran depremler, ülkenin modern tarihin en kötü insani felaketi olarak kayıtlara geçti. Kalabalık şehirler yerle bir oldu ve binlerce konut ve ticari bina çöktü.

Türkiye'nin komşusu Suriye'deki çok sayıda can kaybına ek olarak, 24 Şubat itibarıyla Türkiye'de 44.000'den fazla insan hayatını kaybetti. 100.000'den fazla insan yaralandı ve şu anda milyonlarca insan evsiz. Türkiye nüfusunun altıda birinin, yani 13 milyondan fazla insanın, depremlerden etkilendiği düşünülüyor.

Zor durumdaki bölgelere yardım sağlamak, Türk hükümetinin en acil kaygısıdır. Bununla birlikte, felaket sadece lojistik bir zorluk değil, aynı zamanda politik bir zorluk da teşkil ediyor.

2003'ten beri Türkiye'nin Cumhurbaşkanı olan Recep Tayyip Erdoğan, şimdi kariyerinin en önemli sınavıyla karşı karşıya.

1999 yılında yaşanan bir deprem yaklaşık 19.000 kişinin ölümüne neden oldu ve Türkiye vatandaşları ile ataerkil devletleri arasındaki toplumsal sözleşmenin sınırlarını ortaya çıkardı. Bu doğal afet, ardından gelen bir ekonomik krizle birleşince derin bir memnuniyetsizliği körükledi ve Türkiye'de 1922 yılından beri hüküm süren laik ve genellikle liberal olmayan rejimlerin devrilmesini neden oldu.

Bu deprem, yaklaşık 25 yıl öncekiyle hemen hemen aynı etkiye sahip olabilir ve siyasi düzeni çökertebilir. 1999 depremi Erdoğan'ın iktidara gelmesine yardımcı oldu. 2023 depremi onun yönetimini sona erdirebilir.

Türkiye'de devlet, "devlet baba" olarak adlandırılır. Bu siyasi gelenekte devlet, yurttaşlarına sahip çıkan disiplinci bir baba gibidir. Katı yüreklidir ama aynı zamanda vatandaşlarına yol gösterir ve ihtiyaçlarını giderir.

1999'daki yıkıcı deprem, İstanbul'un varoşlarındaki sanayi bölgelerini yerle bir etti. Ardından Türkiye vatandaşları için ezber bozan bir şey oldu. İhtiyaç duydukları anda, "devlet baba" hiçbir yerde bulunamadı. Hükümet yardımının bazı topluluklara ulaşması günler ve bazı durumlarda haftalar aldı. Bu başarısızlık, Kemalist devlet yaklaşımını paramparça etti.

Depremin ertesi yılı yaşanan büyük ekonomik kriz ise, Kemalist yapının tabutuna son çiviyi çaktı.

Erdoğan, 1990'ların ortalarında başarılı bir İstanbul belediye başkanlığı döneminin ardından kazandığı popülaritenin de yardımıyla 2001'de Adalet ve Kalkınma Partisini (AKP) kurdu. Kasım 2002'de partisi genel seçimleri kazandı ve Erdoğan Mart 2003'te Türkiye'nin başbakanı oldu.

Erdoğan, kısmen büyümeyi sağlayarak ve vatandaşları yoksulluktan kurtararak, kısmen de rakiplerine baskı uygulayarak o zamandan beri vatandaşların hem korkması hem de saygı duyması gereken güçlü bir lider olarak ününü pekiştirdi. Başka bir deyişle, "devlet babanın" yeni bir versiyonunu cisimleştirmeye başladı. Tabanı onu sevdi ve rakipleri ondan korktu.

Dalgalı sular

Ancak Erdoğan'ın siyasi kişiliği yaklaşan girdaba karşı koyamayabilir. Bu ay meydana gelen deprem tarihi boyutlarda bir felaket. Bir asır önceki Türk Kurtuluş Savaşı'ndan daha fazla insan bu felakette hayatını kaybetti.

Belki de herhangi bir hükümet böyle bir felaketi hızlı ve kapsamlı bir şekilde ele almak için çok mücadele ederdi. Ama hangi standartta olursa olsun, Erdoğan hükümetinin ilk tepkisi yavaş ve gelişigüzel oldu. Erdoğan, Kızılay olarak da bilinen Uluslararası Kızılhaç Derneği'ne bağlı bir yardım kuruluşu olan Türk Kızılayı'nın gücünü azaltarak ABD'deki FEMA'nın Türkiye'deki karşılığı olan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'nı (AFAD) kurdu. Ve bu iki kuruluş depremzedelere yeterli veya iyi koordine edilmiş yardımlar sağlamadı.

Türkiye vatandaşları hala depremin neden olduğu yıkımın ölçeğiyle sarsılıyor, ancak devletin ihmalinin yüksek ölü sayısına nasıl katkıda bulunduğuna dair teorilere de kızıyorlar. Depremden etkilenen kasaba ve şehirlerden yansıyan örüntüler, birbiri ardına tamamen yaslanmış apartman bloklarını gösteriyor.

Bu gelişmelerden sonra Erdoğan'ı vatandaşa bağlayan toplumsal sözleşme baskı altına girecek. Tıpkı 1999 depreminin Kemalist hükümetleri sarsması gibi, Şubat depremi de Erdoğan'ın ve uzun süredir geliştirdiği güç ve verimlilik itibarının altını oyuyor.

Erdoğan yetenekli bir siyasetçi ve yaklaşan felaketten kaçınmak için elinden geleni yapacak. İtibarını korumak için, vatandaşları depremin ölçeği göz önüne alındığında yüksek ölü sayısının kaçınılmaz olduğuna ikna etmek için Türkiye medyasının üzerindeki etkisini kullanarak, depremin Tanrı'nın işi olduğunu ve kendi kontrolü dışındaki bir iş olduğunu iddia edecek.

Ancak bu eylemlerin hiçbiri onu halkın öfkesinden korumaya yetmeyebilir. Depremin gerçek ölüm sayısı netleştiğinde, yardımın ulaştırılması ve koordinasyonu ve hükümet başarısızlıklarının mahsur kalan insanların kurtarılmasını nihai olarak engelleyip engellemediği konusundaki tartışmalar tüm Türkiye'yi saracak.

Ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi'nin genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, çok sayıda kalitesiz binanın inşa edilmesine ve çok sayıda can kaybına yol açan yolsuzluğu sona erdirme sözü verdi. Sözleri, muhalefetin seçim döneminde Erdoğan'a saldırmak için depremi kullanacağını gösteriyor.

Erdoğan seçimleri erteleyemeyeceğine veya ertelemek istemediğine karar verirse başka otokratik önlemlere yönelebilir. Erdoğan hükümeti 7 Şubat'ta olağanüstü hal ilan ederek depremden etkilenen on ilde hak ve özgürlükleri askıya aldı. Mayıs ayında sona erdiğinde olağanüstü hali uzatması muhtemel. Bu, Türkiye nüfusunun altıda birinden fazlasını ve en öfkeli ve mağdur vatandaşlarının çoğunu oluşturan depremin vurduğu on ilde seçimlerin ne adil ne de özgür olacağı ve Erdoğan'a sandıklarda rekabet avantajı sağlayacağı anlamına gelir.

Erdoğan ilgili ve etkili imajını geri getiremezse, Erdoğan'ın Türkiye'de korkulan ve saygı duyulan bir lider olduğu dönemi sona ermiştir.

Buna karşılık Erdoğan, ya ülke anayasasına aykırı olarak seçimleri erteleyerek ya da olağanüstü hal altında adil olmayan seçimler düzenleyerek iktidara tutunmaya çalışacak. Hareketlerine veya baskılarına tepki olarak protestolar başlar ve ülke çapında yayılırsa, olağanüstü hali tüm ülkeye bile uzatabilir. Belki de bu yüzden, 11 Şubat'ta Türkiye'deki üniversiteleri kapattı, sekiz milyondan fazla öğrenciyi sanal sınıflara gönderdi ve gençleri olası protesto ve isyan merkezlerinden uzaklaştırdı.

Çoğunlukla Erdoğan dönemindeki ekonomik büyümenin bir yaratımı olan ülkenin güçlü orta sınıfı, deprem kurtarma çabalarının sorumluluğunu üstlendi ve devlet ve liderleri arayı kapatmaya çalışıyor. Türkiye'nin bu orta sınıfının ve sivil toplumunun dayanıklılığı, tüm kasvetin ortasında bir umut ışığına izin veriyor.

Ancak büyük resimde Türkiye, geleneksel olarak ataerkil olan yukarıdan aşağıya yönetişim modeline ilişkin tarihi bir dönüm noktası yaşıyor olabilir. Bu deprem, başka bir ataerkil hükümet üretmek yerine, Türkiye'de devlet ve toplum arasındaki eşitsiz ilişkiyi yeniden dengelemeye yardımcı olabilir."