Foreign Policy: Körfez ülkeleri Gazze'de ne istiyor?

ABD'nin önde gelen yayın organlarından Foreign Policy'de, Körfez ülkelerinin 3. ayını geride bırakan İsrail-Filistin savaşına dair izlediği yaklaşımların değerlendirildiği bir analiz kaleme alındı.

İsrail, ABD ve pek çok Körfez ülkesi liderinin Hamas'ın yok olmasını isteme noktasında birleştiği iddia edilen analizde, ancak savaşın ardından Gazze'nin yönetimi konusunda Körfez ülkeleri arasında ciddi sorunların yaşanabileceği belirtildi.

Körfez ülkeleri arasında yaşanan rekabet nedeni ile bölge dinamiklerinin uzun süredir sıcak olduğu belirtilen analizde ayrıca, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Ürdün ve Mısır gibi Körfez ülkelerinin ayrı ayrı attığı adımlar değerlendirildi.

İşte Foreign Policy'de yayınlanan analiz:

Üç ay önce gerçekleşen Hamas saldırılarına karşı İsrail'e eşi benzeri görülmemiş bir karşı saldırı başlattı. Şu ana kadar yaklaşık 1.200 İsrailli ve tahminen 23.000'den fazla Filistinli hayatını kaybetti.

Savaş devam ederken ve ateşkes çağrılarının ortasında, pek çok gözlemci Gazze Şeridi'nde "ertesi günün" neye benzeyebileceğine dair spekülasyonlar yapıyor.

Özellikle Hamas'ın tamamen yok edilip edilemeyeceği önemli bir tartışma konusu. Her şeye rağmen İsrail ve en önemli müttefiki ABD, Hamas'ın Gazze'nin gelecekteki yönetiminde hiçbir rolü olamayacağı konusunda ısrarcı.

Bunun yerine her ikisi de Basra Körfezi'ndekiler de dahil olmak üzere Arap devletlerinin de rol alacağı çok uluslu bir güç kurulmasını öneriyor. Bu da Gazze'nin Katar, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki jeopolitik rekabetin sıcak noktası haline gelebileceği anlamına geliyor.

Katar

Katar bu çatışmanın neredeyse merkezinde yer alıyor. Başkent Doha, Şam'dan taşındığı 2012 yılından bu yana Hamas'ın siyasi kanadına ev sahipliği yapıyor ve mali destek sağlıyor.

Katar'ın Hamas'a verdiği destek, bölgeye yönelik daha geniş bir jeopolitik stratejinin parçası. Bu da Katar'ın bölgesel rakipleri Suudi Arabistan ve BAE'yi dengeliyor.

Küçük Körfez şeyhliği kendisini bölgesel bir diplomat olarak tanımlıyor ve diplomasiyi çalkantılı bir bölgede kendisini korumanın bir yolu olarak görüyor. 2017-2021 yılları arasında yaşadığı travmatik ablukadan bu yana Katar, bu konuda bunun etkili olduğu kanıtlandı.

Katar, 2020'de ABD ile Taliban arasında yapılanlar gibi yüksek riskli görüşmeleri yönetti. Ayrıca 2023'te İran'da tutulan ABD'li mahkumların serbest bırakılmasını sağladı.

ABD daha önce 2006'da da Hamas konusunda Katar'dan iletişim hattı açmasını talep etmişti. O tarihten bu yana İsrail ile resmi ilişkileri bulunmayan Doha, 2015, 2018 ve 2021 yıllarında olmak üzere en az üç kez Hamas ile İsrail arasında aktif arabuluculuk yaptı.

Katar bu kez de, ateşkes ya da insani bir duraklama karşılığında Hamas'ın elinde kalan ve çoğu İsrailli olan rehinelerin serbest bırakılmasını sağlamayı umuyor. 24 Kasım - 1 Aralık 2023 tarihleri arasında devam eden görüşmeler, Gazze'den 110 rehinenin ve İsrail'den 240 Filistinli mahkûmun serbest bırakılmasıyla sonuçlandı.

Suudi Arabistan

Suudi Arabistan İslami ve bölgesel liderlik için uzun zamandır İran ile rekabet halinde. Merhum Suudi Kralı Abdullah'ın 2002 yılında Arap Barış Girişimi adını verdiği girişimi başlatmasından bu yana Riyad, Arap-İsrail barış sürecini de desteklemektedir.

İran, Hamas'ı mali ve askeri olarak desteklerken, Suudi Arabistan Filistin Yönetimi'ni destekliyor ve Batı Şeria'yı kısmen yöneten Filistin Yönetimi'ni savaş sonrası Gazze'ye yerleştirmek isteyebilir.

Ancak bunun hayata geçirilmesi zor olabilir. ABD Başkanı Joe Biden, "yeniden canlandırılmış bir Filistin Yönetimi" olarak adlandırdığı Hamas sonrası Gazze'yi desteklediğini ifade ederken, İsrail bölgede herhangi bir Filistin Yönetimi yönetimine karşı çıkmaya devam ediyor.

Dahası, pek çok kişinin İsrail işgalinin vekili olarak gördüğü Filistin Yönetimi Filistinliler tarafından nefretle karşılanırken Hamas'ın popülaritesi artmış durumda.

Gazze'de Abbas yönetiminin mümkün olabilmesi için Riyad ve Washington'un hem İsrail tarafından kabul gören hem de Filistinliler arasında Hamas'ın ve İran'ın çekiciliğini azaltacak kadar popüler olan bir lider belirlemek gibi zor bir görevi yerine getirmesi gerekiyor.

Potansiyel adaylardan biri eski Filistin Yönetimi Başbakanı Salam Fayyad. Pragmatik bir lider olan Fayyad, 2007-2013 yılları arasındaki görev süresi boyunca ABD ve Suudi Arabistan'dan destek aldı. Fayyad ayrıca 2021 yılında Hamas'la ulusal bir Filistin birlik hükümeti kurmak için başarısız bir girişimde bulundu.

Fayyad geçmişte Hamas'ın Filistin Kurtuluş Örgütü çatısı altına alınmasını önermişti.Fayyad şu anda Gazze'ye liderlik etme olasılığı hakkında kamuoyu önünde yorum yapmamış olsa da, Suudi medyası Ocak ayı başlarında Fayyad'ın isminin uluslararası diplomatlar tarafından konuyla ilgili özel görüşmelerde geçtiğini bildirdi.

7 Ekim'den önce İsrail ve Suudi Arabistan normalleşme yolunda ilerliyor gibi görünüyordu. Biden yönetimi Veliaht Prens Muhammed bin Selman'ın NATO tarzı bir güvenlik paktı, gelişmiş silahlara erişim ve sivil bir nükleer program gibi iddialı taleplerini geçici olarak kabul etmişti.

Veliaht Prens geçtiğimiz haftalarda ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken'a, Filistin devletine giden bir yol haritasının da olması koşuluyla, savaşın sona ermesinin ardından normalleşmenin hala ihtimal dahilinde olduğunu söyledi.

Birleşik Arap Emirlikleri

Suudi Arabistan'ın normalleşme görüşmeleri konusundaki ilerlemeler BAE'yi tedirgin edebilir. İki ülke görünürde müttefik olsalar da son yıllarda Körfez'in önde gelen gücü olma arayışlarında jeopolitik rekabetlerini artırdılar.

Her iki devlet de Yemen ve Sudan'daki savaşlarda bölgesel hakimiyet için yarıştı. Genel olarak Arap-İsrail barış süreci ve Gazze'nin geleceğine ilişkin tartışmalar bu rekabeti daha da kızıştırabilir.

Abu Dabi bir yandan kendi bölgesel çıkarlarını korurken diğer yandan da savaş üzerinde ılımlı bir etki yaratmaya çalışıyor. İsrail'in Gazze hastanelerine yönelik saldırılarını kınamanın yanı sıra BAE, özellikle Birleşmiş Milletler nezdinde bölgeye yardım ulaştırılması konusunda proaktif davrandı.

Bunun nedeni kısmen Rusya ve ABD gibi büyük güçler arasındaki ilişkileri dengeleyen BAE'nin yayılmacı emelleri olması. Abu Dabi, Yemen ve Sudan'ın yanı sıra Afrika Boynuzu ve Libya'daki çatışmalarda da vekilleri destekliyor.

BAE'nin 2020'de İsrail ile ilişkilerini normalleştirmesi de bu türden bir stratejik hamleydi. Yine de ülke, bölgesel güç dinamiklerindeki potansiyel değişimlere ve özellikle de Suudi-İsrail normalleşmesi ihtimaline karşı temkinli olmaya devam ediyor.

BAE'nin yumuşaması kısmen Filistin konusunda değişim yaratabilecek önde gelen Arap gücü olma ve bu görevi Suudi Arabistan'dan alma çabasıydı. Riyad İsrail ile normalleşirse Filistin dosyasını yeniden ele geçirebilecektir.

Abu Dabi, Biden'ın "yeniden canlandırdığı" Filistin Yönetimi çerçevesinde Gazze'yi yönetmesi için Muhammed Dahlan'ı düşünüyor olabilir.

Filistin Yönetimi'nin önde gelen El Fetih partisinin eski lideri olan Dahlan, bir zamanlar partinin güvenlik şefiydi.Ancak Dahlan yıllarını Hamas'la mücadele ederek geçirdiği için Gazze'de artık hoş karşılanmıyor.

Pek çok Gazzelinin gözünde bir işgalciden farkı yok. Dahlan, mali yolsuzluklara ve Filistin Kurtuluş Örgütü lideri Yaser Arafat'ın öldürülmesine karıştığı iddialarının ardından 2011'den bu yana Abu Dabi'de sürgünde yaşıyor. Kendisinin İsrail-BAE normalleşmesini etkilediği ve buna aracılık ettiği düşünülüyor.

Eski El Fetih lideri, Hamas sonrası Gazze'de bir rol oynamayı açıkça reddetmiş olsa da Dahlan gelecekte Filistin siyasetine liderlik etmeye açık olduğunu da ima etti. Bu BAE için stratejik getiriler sağlayacaktır.

Dahlan, İsrail ile resmi bağları olan iki komşu ülkeden biri olan Mısır ile güçlü bir ilişki sürdürmektedir. Diğeri ise Ürdün. Her iki ülke de Gazze'nin geleceğine ilişkin herhangi bir uluslararası diplomatik tartışmaya dahil edilmeli ve kendilerini Körfez'deki rekabetin içinde bulabilirler.

Batı Şeria'ya sınırı olan ve bölgeyi 1948'den 1967'ye kadar işgal eden Ürdün, büyük bir Filistinli mülteci nüfusuna ev sahipliği yapıyor. Amman'ın İsrail'le 1994'te imzaladığı barış anlaşması, Haşimi monarşisinin Kudüs'teki İslami ve Hıristiyan kutsal mekanlarının koruyuculuğunu tanımakta ve ülkeye bölgesel prestij, liderlik ve dini önem imajı sağlamaktadır. Ve 1979'da Gazze'nin eski işgalcisi Mısır, İsrail ile ilişkilerini normalleştiren ilk Arap ülkesi oldu.O zamandan beri İsrail ile stratejik ilişkisini Filistinlilere yönelik halk desteği ve sınırlarında istikrarı koruma ihtiyacı ile dengelemeyi amaçlıyor.

İsrail'e girişleri yasaklanan Gazzelilerin çoğu için Mısır'ın Refah sınır kapısı ana çıkış yolu. Sınır bölgesi aynı zamanda Hamas'ın kaçakçılık tünellerini de barındırıyor. Bu savaş sırasında Kahire, Refah sınır kapısının kontrolüne yardım edip İsrail'le istihbarat paylaşırken Cumhurbaşkanı Abdülfettah El Sisi de uluslararası bir zirveye ev sahipliği yaparak kendisini arabulucu olarak konumlandırmaya çalıştı. Ürdün de benzer şekilde ABD ve Arap liderlerini bir araya getirdi.

Ancak her iki ülke de Hamas sonrası Gazze'de öncü bir rol oynamaya hevesli Körfez güçleri tarafından istismar edilebilecek kırılganlıklardan muzdarip.

Amman 2018'den bu yana Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ülkelerinden yardım alıyor ve COVID-19 pandemisinin neden olduğu baskılar nedeniyle özellikle bu grubun desteğine bağımlı hale geldi.

Mısır pandemi ve Rusya-Ukrayna savaşı öncesinde de ekonomik olarak zor durumdaydı ancak bu krizler ve bunların gıda ve yakıt fiyatları üzerindeki etkisi işleri daha da kötüleştirdi.Sisi her zamankinden daha fazla mercek altında.

Mısır'da Katar, 2012'de Mısır'ın ilk ve tek demokratik seçimini kazanan ve 2013'te Sisi'nin ordusunun darbeyle yönetimi ele geçirmesinin ardından terör örgütü olarak yaftalanan Müslüman Kardeşler üzerindeki baskıyı hafifletmesi için hükümete baskı yapabilir.Riyad ve Abu Dabi Sudan, Libya ve Yemen'deki savaşları etkilemek için Mısır'a baskı uygulayabilir.

Ürdün üzerinde nüfuz sahibi olmak Körfez ülkelerinin Batı Şeria ve Doğu Kudüs'e erişimini ve bu bölgeler üzerinde olası kontrolünü sağlayacaktır.

Körfez'in Ürdün ve Mısır üzerindeki etkisinin artması, Filistin toplumunda yeni bölünmelere yol açarak Filistinlilerin zaten kırılgan olan varlığına ve giderek gerçekçi olmayan iki devletli çözüme zarar verebilir.

Gazze'de Körfez içi rekabet çoktan başladı

Diğer eylemlerin yanı sıra Katar, çatışmalara geçici olarak ara verilmesi ve insani yardım sağlanması için ABD, Hamas ve İsrail ile üçlü müzakerelere ev sahipliği yaptı.

Suudi Arabistan da kendi girişimlerini öne çıkarmakta gecikmedi. İran ve Türkiye gibi önemli bölgesel aktörlerin ve Müslüman çoğunluğa sahip ülkelerin katılacağı bir zirveye ev sahipliği yaptı ve Çin'in arabuluculuğunda savaşın sona erdirilmesi için görüşmeler yapılacağını duyurdu.

İsrailli bir start-up, Kızıldeniz'de İsrail kargolarına yönelik Husi saldırılarının ardından Dubai'den Suudi Arabistan ve Ürdün üzerinden İsrail limanlarına mal transferi için bir kara köprüsü kurmak üzere BAE ile bir anlaşma imzaladı.

İsrail, ABD ve pek çok Arap lider Hamas'ın yok olmasını istemekte birleşiyor. Ancak bir sorundan kurtulurken başka sorunlar ortaya çıkabilir.

İsrail-Hamas savaşı Körfez ülkeleri arasında artan rekabeti daha da şiddetlendirebilir ve bölgesel gerilimin bir kaynağı yerini başka bir kaynağa bırakabilir.