Hudson Institute: Karadeniz'in önemi ve jeopolitik bir kara delik olarak Hazar Denizi

Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı geniş çaplı işgali, Karadeniz'in jeopolitik önemine yeniden odaklanılmasına yol açtı. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün göz ardı ettiği şey, Rusya'nın Ukrayna'daki savaş hedeflerini ilerletmek için Hazar Denizi'ni, İran'la koordinasyon içinde kullanmasıdır.

İngiltere'nin Genelkurmay Başkanı Amiral Sir Tony Radakin'in geçtiğimiz günlerde belirttiği gibi;

"İran silahlarının Rusya'nın Ukrayna'daki savaşına akışı, savunma meselelerinde kolay bir coğrafi ayrım olmadığını gösteriyor. Bölgesel güvenlik bağlamında, ABD ve NATO'daki askeri planlamacılar, Karadeniz sınırının en uç noktası olan Hazar Denizi'ni ittifakın güney kıyısı olarak görmelidir."

Jeopolitik bir kara delik

ABD ve NATO'daki resmi belgeler Hazar Denizi'nden nadiren bahseder. Örnek olarak; en son ABD Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi, ABD Orta Asya Strateji Belgesi ve NATO'nun en son Stratejik Kavram Belgesi bundan hiç bahsetmiyor.

ABD stratejik düşüncesinde Hazar Denizi jeopolitik bir kara deliktir. Gerçekte Hazar Denizi, Avrasya kıtasının kalbinde yer alır ve Avrupa ile Asya'yı birbirine bağlayan çok önemli bir coğrafi ve kültürel kavşaktır.

Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından Hazar Denizi bölgesi Batılı politika yapıcıların dikkatini çekti. Ancak dar bir şekilde sadece enerji ve ulaşıma odaklandılar. Rus enerjisine hızlı ve güvenilir alternatifler arayan Avrupa Birliği, yeni enerji anlaşmaları yapmak için bölgeye akın etti.

Örneğin geçen yıl AB, Azerbaycan ile Hazar Denizi'nden Güney Gaz Koridoru üzerinden taşıdığı gaz miktarını 2027 yılına kadar iki katına çıkarmak için bir anlaşma imzaladı.

Rus gücünün projeksiyonu

Hazar Denizi ile ilgili daha geniş tartışmalarda NATO, güvenliğe çok az ilgi gösterdi. Moskova için Hazar Denizi, Batı başkentlerinin anlayamadığı bir şekilde Rusya'nın gücünün planlanmasında kilit bir rol oynuyor.

Bu rolün üç nedenden dolayı NATO'nun Karadeniz güvenliği üzerinde doğrudan etkileri vardır.

1. Volga-Don Kanalı üzerinden ulaşım

Volga-Don Kanalı, Hazar Denizi'ni dış dünyaya bağlayan iki önemli kanaldan biridir. Bu kanal 63 mil uzunluğunda ve adından da anlaşılacağı gibi Don ve Volga Nehirlerini birbirine bağlamaktadır. Birincil amacı ticari taşımacılıktır.

Ancak ilkbahar ve yaz aylarında, yani kanalın donmadığı zamanlarda Rusya, Hazar Denizi ile Karadeniz arasında savaş gemileri ve askeri malzeme taşımak için kanalı kullanmaya başladı. Rusya'nın Hazar Filosundan gelen gemiler, Rusya'nın 2022'den beri Ukrayna'yı işgal etmesini desteklemede doğrudan rol oynadı.

Türkiye'nin Karadeniz'e giren boğazları kapatmasıyla, Rusya'nın Hazar Filosu, Karadeniz Filosunu takviye etmenin tek yolu olarak hizmet etmeye başladı.

Kanalın ne kadar önemli olduğunun farkına varan Moskova, geçtiğimiz günlerde su yolunu modernize etmek için 1 milyar dolarlık bir yatırım yapacağını duyurdu. Bu, kanalı Hazar ve Karadeniz arasında askeri malzeme ve teçhizatın taşınması için daha güvenilir hale getirmekle kalmayacak, aynı zamanda İran ile ticaret fırsatlarını da artıracaktır.

2. Füze fırlatma

Savaş sırasında çok defa, Hazar Denizi'nden hareket eden Rus savaş gemileri, Ukrayna'ya seyir füzeleri fırlattı. Geçmişte Hazar Denizi'nden Rus seyir füzeleri Suriye'deki hedefleri de vurmuştu.

Hazar Denizi'nin deniz yoluyla seyir füzesi fırlatmalarında kullanılması, Rusya'ya doğu Akdeniz veya Karadeniz gibi daha tartışmalı alanlarda bulunmayan bir stratejik derinlik ve koruma derecesi sağlıyor.

Ukrayna ve Suriye'deki hedefleri vurmak için Hazar merkezli donanma varlıklarını kullanmak Moskova'ya hem askeri hedeflerde hem de Hazar jeopolitiğinde yardımcı oluyor. Bu füze saldırıları, diğer Hazar ülkelerine Rusya'nın bölgedeki baskın askeri güç olduğuna dair güçlü bir mesaj gönderiyor.

3. Rusya-İran işbirliği

İran ve Rusya, Hazar bölgesinde birçok ortak hedefi paylaşıyor. Hazar'daki Rusya-İran işbirliği, NATO ve ortakları da dahil olmak üzere daha geniş bir bölgeyi tehdit ediyor.

İran, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı kullandığı insansız hava araçlarını Hazar ve Volga-Don Kanalı üzerinden işgal altındaki Kırım'a veya deniz üzerinden bir hava koridoru aracılığıyla Rusya'ya teslim ediyor. Ayrıca Rus ve İran donanmaları, Hazar'da ortak askeri tatbikatlar düzenliyor.

Uzmanlar uzun süredir İran'ın ekonomik yaptırımları savuşturmak için Hazar'ı kullanarak Rusya'ya petrol naklettiğinden de şüpheleniyorlar.

Seçenekler

Savaş gemilerini Hazar Denizi'nden Karadeniz'e (ve tersi) hareket ettirebilme yeteneği, Rusya'nın dünyanın önemli bir bölgesinde gücünü yansıtmasına izin verirken, daha geniş bir bölgedeki çatışma zamanlarında Rus politika yapıcılara esneklik ve seçenekler sunuyor.

Hazar Denizi, transatlantik topluluğu için çoğu zaman gözden kaçırılsa da stratejik bir bölgedir. Rusya, Hazar Denizi ve Karadeniz'i tek bir jeopolitik alan olarak görüyor; ABD ve NATO askeri planlamacıları ve politika yapıcıları da öyle görmeli.

ABD'nin Hazar bölgesinde yapabilecekleri şimdilik sınırlı olsa da, bu onu görmezden gelmek için bir mazeret değil.

ABD ve Batılı ortakları, bölgedeki jeopolitik hedeflerine ulaşmak için aşağıdaki önlemleri almalıdır.

1. ABD ve Batı ülkeleri, bölgedeki diplomatik varlığını artırmalı

Azerbaycan'ı ziyaret eden son ABD Dışişleri Bakanı 2012'de Hillary Clinton'dı. Azerbaycan'ı ziyaret eden son ABD Savunma Bakanı ise 2010'da Robert Gates'ti.

Antony Blinken ise geçtiğimiz günlerde, yani Mart 2023'te Kazakistan'ı ziyaret etti. Ancak bu, Mike Pompeo'nun 2020'nin başlarındaki ziyaretinden üç yıl sonraydı. John Kerry, 2015'te Türkmenistan'ı ziyaret eden en son ABD Dışişleri bakanıydı.

Bu arada üst düzey Rus, Çinli ve İranlı yetkililer rutin olarak Bakü, Astana ve Aşkabat'ı ziyaret ediyor.

ABD, güven ve ilişkiler inşa etmek için bölgeyle daha fazla yakınlaşmaya başladığında, Hazar ülkeleri ile çalışmak için daha fazla fırsat yakalayacaktır.

2. ABD ve Batı ülkeleri deniz angajmanı konusunda yaratıcı olmalı

ABD Donanması Hazar Denizi'nde asla var olmayacağından, ABD mümkün olan her yerde eğitim fırsatları, subay değişimleri ve ekipman modernizasyonu sağlamalıdır.

Hazar'daki en büyük denizcilik kabiliyeti açıklarından biri deniz alanı farkındalığıdır. Bu nedenle ABD, komuta ve kontrolü geliştirmeye yardımcı olmak için kıyı radar istasyonları, gemiler için radar ve iletişim ekipmanı sağlayarak bu alanda bölge ülkelerine desteğe odaklanmalıdır.

3. Bölge ülkelerinin güvenlik ve savunma yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olunmalı

Hazar bölgesinde egemenlik eşittir güvenliktir. Bu, diğer ülkelerin egemenliğine saygı duymak ve kendi egemenliğini savunabilmek anlamına gelir. ABD, bölgedeki ortaklarının güvenlik ve askeri yeteneklerini geliştirmek için gerek ikili gerekse de NATO aracılığıyla çalışmalıdır.

Özellikle ABD, bölgedeki ortaklarının güvenlik ve askeri yeteneklerini geliştirmek için Türkiye ile birlikte çalışmalıdır.

ABD ve Batı ükeleri, başka bir ülkeye askeri yardım sağlama kararını, baskı gruplarının lobi faaliyetlerine değil, Amerikan güvenlik çıkarlarına dayandırmalıdır. Zira bu tür bir yaklaşım, ABD güvenliğinin çıkarına hareket etmenin önünde bir engel olarak durmaktadır.