Letonya'da "Anlaşma" bozuldu

Rusya, Ukrayna’yı işgal ederek eski Sovyet coğrafyası ülkeleri üzerinde etkisini artırmayı planlarken sahada uğradığı bozgun tabloyu tamamen değiştirdi. 

Eski Sovyet ülkelerinden Letonya’da geçtiğimiz hafta sonu yapılan genel seçimler Moskova için sansasyonel bir sonuçla bitti. Son üç seçimi kazanan ve parlamentoda en büyük grubu kuran, 3 sene öncesine kadar Riga parlamentosunu kontrol altında tutan Rusya yanlısı “Anlaşma” Partisi bu kez yüzde 5’lik barajı bile geçemedi. Basında yapılan yorumlara bakılırsa, bu, Letonya için bile sürpriz oldu.  

Zira seçim öncesi Letonya hükümeti ve parlamentosu radikal olarak değerlendirilebilecek bir dizi karar almış; Rus propaganda kanallarının faaliyetini yasaklamış, Rusça okulların hızla Letonca okullara dönüştürülmesi için yasa kabul etmiş, zorunlu askerliği yeniden başlatmaya karar vermiş, Rusya ile bağlantılı heykelleri yıkmış, Rusça konuşan nüfusun çok olduğu Latgaliya’da sınıra duvar örülmesi kararı almıştı.  

Bu adımların Letonya’da Rusya yanlılarını konsolide edeceği, güçlendireceği yorumları yapılıyordu. Ancak seçim sonuçlarına bakılırsa, Rusya yanlılarının oyları tam tersi, çok dağıldı ve nüfusun bu kısmını temsil eden en güçlü parti, siyasetteki etkisini tamamen kaybetti. Öte yandan, Letonya parlamentosunda nispeten ılımlı Rusya yanlıları etkinliğini tamamen kaybederken, yerine daha az sandalyeli, ancak daha popülist, daha radikal bir parti (ve olası müttefikleri) geldi…  

Sağ Parlamento

Letonya’da yapılan genel seçimleri Başbakan Krisjanis Karins liderliğindeki “Yeni Birlik” kazandı. Daha önce adı “Birlik” olan parti, 2014 senesinde yüzde 21,62 oy almışken 2018’de barajı zar zor geçti. Bu seçimlerde  “Yeni Birlik” adıyla katılan ittifak, yüzde 18,9 oyla seçim birincisi oldu ve bu kez Letonya Seymi’nde 26 sandalye kazandı. Başbakan’ın partisi, geçen seçimde zorlanmasına rağmen Letonya’nın en önemli sağ gücü olarak kabul ediliyor. Özellikle de dış politikada çok güçlü olan “Yeni Birlik”, ülkenin en popüler politikacılarından Dışişleri Bakanı Edgar Rinkeviç, Avrupa Parlamentosu üyesi ve komiser yardımcısı Valdis Dombrovskis gibi önemli isimlerle öne çıkıyor. ABD ve Avrupa Birliği ile iyi ilişkilere sahip olması ise bu partiyi ülkenin en önemli dış müzakerecisi konumunda tutuyor. Bu nedenle de özellikle de Rusya tehdidinin arttığı dönemlerde bu partinin güç kazanması şaşırtıcı görünmüyor. Zira 2014 Avrupa Parlamentosu seçimlerinde de “Birlik” yine Kırım’ın işgali-Rusya tehdidinin artması fonunda ivme yakalamıştı…

Başbakan’ın sağ görüşlü partisi siyasi bir ulusun oluşturulmasını, ülkenin savunma bütçesinin artırılmasını ve Ukrayna’ya daha güçlü yardım yapılmasını savunuyor. Devlet sağlık sigortası sisteminin getirilmesi ise halkın sosyal yaşamıyla ilgili en dikkat çeken vaatlerinin başında geliyor; bunun dışında sosyal ödemelerle ilgili pek büyük vaatlerde bulunmuyor. Bu açıdan bakınca da Letonya’daki seçimi etkileyen en önemli faktörün Rusya tehdidi olduğunu söylemek mümkün…

Başbakan Karins, seçim sonuçlarının ardından yeni koalisyon kurmak için hazır olduklarını açıkladı. “Yeni Birlik” temsilcileri, seçimde ikinci olan “Yeşiller ve Köylüler İttifakı” ile işbirliği yapmamak hariç, çok fazla kırmızı çizgilerinin olmadığını açıkladılar. Aslında parlamentoda 16 sandalye kazanan  “Yeşiller ve Köylüler İttifakı” da sağ görüşlü, savunma bütçesinin artırılmasını ve Ukrayna’ya destek verilmesini isteyen bir parti, ancak partinin Başbakan adayı, Ventspils kentinin eski belediye başkanı, oligark Aivar Lembergs üç kez yolsuzlukla suçlanarak cezaevine girdi ve ABD’nin yaptırım listesinde bulunuyor. Bu nedenle seçimi kazanan “Yeni Birlik” oligark partisiyle işbirliği yapmayacağını daha seçimden önce duyurdu. 

Letonya seçimlerinde üçüncü ve dördüncü yerleri de yine sağ güçler kazandı. “Yeşiller ve Köylüler İttifakı’ndan ayrılarak seçime katılan sağ görüşlü “Birleşik Liste” 13, milliyetçi “Ulusal Birlik” ise 13 sandalye elde etti.  

Seçimin üçüncüsü olan “Birleşik Liste” her ne kadar Lembergs ile bağlarını tamamen kopardığını açıklasa da, Letonyalı yorumcular bu partinin de “Yeşiller ve Köylüler İttifakı” ile aynı tip, aynı bakış açısına ve hatta aynı bağlantılara sahip olan isimlerden oluştuğunu, bu açıdan parlamento ile ilgili “sağ koalisyon” yerine “pragmatik koalisyon” değerlendirmesi yapılmasının daha doğru olacağını bildiriyorlar. 

Seçimin dördüncüsü olan “Ulusal Birlik” Partisi, sağ görüşün en uçlarında karar kılan siyasi gücü temsil ediyor; ülkede Leton olmayan nüfusun oranının azaltılmasını istiyor. 

Daha ılımlı olan “Yeni Birlik” ile milliyetçi “Ulusal Birlik” şu anda da çok sayıdaki görüş ayrılıklarına rağmen aynı koalisyonda bulunuyor; iki parti de yeniden birlikte çalışabileceklerini duyurdular. 

Bu nedenle de yeni koalisyonun büyük olasılıkla “Yeni Birlik”, “Birleşik Liste” ve “Ulusal Birlik” partilerinden oluşacağı; bu durumda yeni hükümetin daha fazla muhafazakar, ancak daha az istikrarlı olabileceği yorumları yapılıyor. Söz konusu koalisyon, kurulacağı takdirde Letonya parlamentosunda 100 sandalyeden 54’üne sahip olacak…

“Yeni Birlik” koalisyonda seçimde 12 sandalye kazanan sosyal demokrat “İlericiler” Partisinin bulunmasına da karşı değil;  ancak “Ulusal Birlik” buna kesinlikle karşı çıkıyor. Sosyal ödemelerin, eğitim ve sağlık giderlerinin artırılmasını öncelik olarak gören İlericiler’den farklı olarak iki partinin muhalefette kalacağına kesin gözle bakılıyor.  

Ruslar "Anlaşma"maya oy verdi

Koalisyon ortağı olma olasılığı bulunmayan güçlerden birincisi Ainar Slesers başkanlığındaki "Letonya 1. Sırada” Partisi.  Rakipleri tarafından Kremlin ile işbirliği ve yolsuzlukla suçlanan Slesers, Letonya’nın oligarklarından. 

Parlamentoda muhalefette kalacak bir diğer parti ise Rusya yanlısı “Anlaşma” Partisinin Riga Duma’sındaki fraksiyonundan ayılan “İstikrar İçin” Partisidir.  Yüzde 7 oyla parlamentoda 11 sandalye kazanan “İstikrar İçin” Partisi, daha popülist Rusya yanlısı seçmeni temsil ediyor…

Letonya’nın Avrupa Birliği’nden ayrılması ve “kontrollü temerrüt” taraftarı olan  “İstikrar İçin” Partisi, ana dilinde eğitim, vatandaş olmayanlara oy hakkı, vergilerin azaltılması, sosyal ödemelerin artırılması taleplerinde bulunuyor.  Parti lideri Aleksey Roslikov, Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinden ve Kremlin’in eylemlerini eleştirmekten sürekli kaçınıyor, yani “savaş kötü, ama”cı kesimi temsil ediyor. Letonyalı yorumcular Roslikov’u “Rusça konuşan nüfusun marjinalleşmiş ve lümpenleşmiş kısmının yüzü” olarak tanımlıyor ve “küçük Trump”  benzetmesi yapıyor.

Bu popülizm, son üç seçimde Rusya yanlısı nüfusun oylarını tekelinde tutan eski Riga Belediye Başkanı Nils Uşakov başkanlığındaki “Anlaşma”nın bu kez barajı aşamamasının de en büyük etkenlerden biri olarak gösteriliyor. Zira Uşakov’u partisi hiçbir zaman Rusça eğitim ve vatandaş olmayanlar için oy talebinde bulunmadı; Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesini ise eleştirdi. Bu ise Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinin Letonya’da sadece sağ oyları konsolide etmekle kalmadığını, Rusya yanlılarını da radikalleştirdiğini gösteriyor.  Nil Uşakov da oy kaybını Rusya’yı eleştirmelerine ve pandemi sırasında hükümete destek vermelerine bağlıyor.  Seçim öncesinde de “Anlaşma”nın oylarının azalacağı yorumları yapılıyordu, ancak partinin barajı geçememesi herkes için sürpriz oldu. 

Letonyalı uzmanlara göre, Nil Uşakov, genç, Letonca ve İngilizce aksansız konuşabilen, iktidarda kendini kabul ettirmiş, Riga’da iktidar sahibi olan Rusya yanlısı Letonyalı gencin başarı hikayesini yansıtıyordu. Bu nedenle Letonya’daki farklı görüşlere sahip Rusça konuşan nüfusun çoğunluğunu etrafında birleştirmeyi başarmıştı. Zira Letonya’daki Rusça nüfus da homojen değil, özellikle SSCB’nin dağılmasından sonraki doğan nesille eski neslin bakışları arasında ciddi farklılıklar görülüyor. Ancak Uşakov’un “Anlaşma”sı bu grupların hepsini bir arada tutabiliyordu. Fakat 3 sene önce Uşakov yolsuzluk suçlamasıyla Riga’da iktidarı kaybetti.  Ardından Uşakov Avrupa Parlamentosu üyeliğine seçildi,  ancak 11 Kasım 2021’de Avrupa Parlamentosu onun dokunulmazlığını kaldırdı.  Uşakov’un siyasetteki gücü azalmaya başlayınca “Anlaşma”dan da kopmalar başladı. Rusya’nın Ukrayna’yı işgale başlaması da bu süreci hızlandırdı: zira Letonya’daki Rusça konuşan nüfus bu konuda da homojen değil – bir kısmı Ukrayna’yı, bir kısmı Rusya’yı desteklerken bir kısmı da tarafsız kalmayı tercih ediyor. 

Uzmanlara göre, daha önce “Anlaşma”nın etrafında birleşen seçmen oyları bu kez farklı partilere gitti.  Onların her biri ayrı ayrılıkta zayıf görünüyor, ancak toplamda “Anlaşma”dan ciddi oy koparmayı başardılar. Seçimin en büyük sürprizi olan “İstikrar İçin” Partisinin yanı sıra parlamentoya giremeyen radikal  “Letonya Rus İttifakı”, Slesers’in “Letonya 1.Sırada Partisi”, gelenekçi “Egemen Güç Partisi”, “Anlaşma”nın Rusça konuşan nüfuz üzerindeki tekeline son veren muhtemel güçler arasında gösteriliyor.