Middle East Institute: Mısır-Türkiye ilişkilerinde zorluklar ve gelecek beklentileri

Son iki yılda, Mısır-Türkiye ilişkilerinde, iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin normalleşmesiyle sonuçlanabilecek birçok olumlu işaret ortaya çıktı.

Neredeyse on yıllık siyasi gerilimler ve diplomatik kopuştan sonra, her iki taraftaki yetkililer ikili ilişkilerini sıfırlama ve iyileştirme ihtiyacını kabul etmeye başladılar. Ancak, son zamanlardaki gözle görülür gelişmelere rağmen, Kahire ve Ankara, ikili ilişkilerini ilerletmek için çözmeleri gereken bazı konularda hala farklılık gösteriyor.

Gergin ilişkiler

Mısır-Türkiye ilişkileri, siyasi ve jeostratejik kaygılardan kaynaklanan karşılıklı düşmanlıklarla, Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Sisi'nin 2014'te iktidara gelmesine hazırlanan 2013 askeri darbesinden bu yana zorlu bir dönemden geçiyor.

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, merhum Mısır Cumhurbaşkanı ve Müslüman Kardeşler üyesi Muhammed Mursi'nin Mısır ordusu tarafından görevden alınmasına destek vermedi ve darbenin ardından Mısır ve Türkiye diplomatik ilişkileri kopardı.

Türkiye daha sonra darbeden sonra Mısır'dan kaçan Müslüman Kardeşler üyelerine ve liderlerine sığınak sağladı ve Sisi rejimine açıkça karşı çıkan uydu televizyon kanallarını işletmelerine ve yönetmelerine izin verdi.

Kahire ile Ankara arasındaki bu çekişme bölgesel çatışmalarla daha da arttı. Mısır, Türkiye'nin Basra Körfezi'nden Libya'ya uzanan bölgedeki aktif rolünü, bölgesel rolüne ve etkisine bir tehdit olarak algılamaktadır. Bu gerçek, Türkiye'nin Libya'ya müdahale etmesi ve Mısır ve bölgesel müttefikleri tarafından desteklenen ve desteklenen Libya Ulusal Ordusu'nun lideri Bingazi merkezli General Khalifa Haftar'a karşı Trablus hükümetine destek sağlamasıyla ortaya çıktı.

Mısır, Türkiye'nin Basra Körfezi'nden Libya'ya uzanan bölgedeki aktif rolünü, bölgesel rolüne ve etkisine bir tehdit olarak algılamaktadır.

Doğu Akdeniz'deki enerji kaynaklarının araştırılması, Mısır ile Türkiye arasında zaten gergin olan ilişkilere ek bir stres unsuru ekledi. Özellikle önemli olan, Mısır'ın Akdeniz'de petrol ve gaz üreten ülkeleri içerecek bölgesel bir forum kurma girişimiydi.

2019'da Doğu Akdeniz Gaz Forumu (EMGF) resmen başlatıldı ve Türkiye'nin iki ana düşmanı Yunanistan ve Kıbrıs'ın yanı sıra İsrail, Ürdün, Filistin Yönetimi, İtalya ve Mısır'ı içeriyordu. Ancak Türkiye, bölgesel etkisine rağmen kasıtlı olarak forumdan çıkarılmak istendi.

Buna karşılık Türkiye, Akdeniz'de Türkiye'den Libya'ya uzanan münhasır bir ekonomik bölge oluşturmak için Libya'nın Trablus merkezli hükümetiyle bir deniz anlaşması imzaladı. Anlaşma, Türkiye'nin, özellikle İsrail ve Kıbrıs Rum sularından Yunanistan'a ve oradan da Avrupa'nın geri kalanına uzanacak planlı bir boru hattı olmak üzere, EMGF'nin gündemini kesintiye uğratmasına izin verecek.

Mısır'ın Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri ile olan güçlü ilişkileri, birçok ikili ve daha geniş bölgesel meselelerde her iki ülkeyle arası bozuk olan Türkiye'yi de yabancılaştırdı. Ankara, Kahire, Riyad ve Abu Dabi ittifakını sadece Türkiye'nin bölgesel rolünü ve etkisini değil, aynı zamanda ekonomisini ve istikrarını da hedefleyen bölgesel bir eksen olarak algıladı.

Tüm bu faktörler, Mısır ve Türkiye arasındaki ikili ilişkileri etkilemiş ve son birkaç yılda birçok sorun ve çatışma yaratmıştır.

Dikkatli bir yakınlaşma

Ancak 2021'den bu yana Mısır-Türkiye ilişkilerinde bazı olumlu gelişmeler yaşandı. 2021'in başlarında Türkiye, Mısır'la ilişkileri geliştirmek ve ikili ilişkilerde yeni bir sayfa açmak istediğinin sinyallerini verdi. Ağustos 2022'de Cumhurbaşkanı Erdoğan, Mısır'la ilişkilerin geliştirilmesi çağrısında bulundu ve Mısır halkını Türkiye'nin uzlaşması gereken “kardeşler” olarak gördüğünü vurguladı. Ayrıca, en yüksek diplomatik düzeyde güçlü ilişkiler kurma umudunu dile getirdi.

Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ayrıca, her iki ülkenin üst düzey yetkilileri arasındaki görüşmelerle başlayan ve daha sonra Türk ve Mısır heyetlerinin karşılıklı ziyaretlerinde gerçekleştirilen Mısır ile yeni bir normalleşme döneminden söz etti.

O zamandan beri, her iki ülkeden delegelerin bir araya geldiği ve ilişkilerini nasıl ilerletecekleri de dahil olmak üzere bir dizi konuyu tartıştığı Kahire ve Ankara'da iki tur görüşme yapıldı. Görüşmelerin ilk turu, üst düzey yetkililerden oluşan bir Türk heyetinin Kahire ile gergin ilişkileri onarmak için Mısır'ı ziyaret ettiği Mayıs 2021'de gerçekleşti.

Heyet iki gün boyunca Mısırlı mevkidaşlarıyla ikili ilişkileri geliştirmek ve iki ülkenin ekonomik bağlarını güçlendirmek için ilk adımların atılmasına odaklanan siyasi istişarelerde bulundu.

Toplantıdan önce yayınlanan ortak açıklamaya göre, bu "keşif görüşmeleri" "iki ülke arasındaki ilişkilerin ikili ve bölgesel bağlamda normalleşmesine yol açabilecek gerekli adımlara odaklanacak."

Ağustos 2021'de Türkiye, Mısır ile yeni bir tur müzakere çağrısında bulunarak ülkeyi ikili ve bölgesel meseleleri daha fazla görüşmek üzere Ankara'ya diplomatik bir heyet göndermeye davet etti. 7 Eylül 2021'de Mısır'ın Afrika İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Hamdi Sanad Loza başkanlığındaki bir heyet Ankara'ya gelerek Türk mevkidaşlarıyla bir araya geldi.

Her iki taraf da ilişkilerin nasıl normalleştirileceğine dair istişarelere devam etti ve ayrıca diğer ikili meseleleri ve Libya, Suriye, Filistin ve Doğu Akdeniz gibi bölgesel konuları tartıştı.

Türkiye, bu müzakere turlarını desteklemek için Mısır ile ilişkilerini onarmak ve karşılıklı güveni yeniden inşa etmek için somut adımlar atmaya başladı. Nisan 2022'de İstanbul merkezli Müslüman Kardeşler'e bağlı uydu kanalı Mekameleen ofis ve stüdyolarını kapattığını duyurdu.

Görünüşe göre Türk yetkililerin baskısına bir tepki olan bu gelişme, kanalın sunduğu Mısır karşıtı hükümet söyleminden uzun süredir şikayet eden Mısır hükümeti tarafından memnuniyetle karşılandı.

Ayrıca, Moataz Matar ve Mohamed Nasser de dahil olmak üzere, Cumhurbaşkanı Sisi rejiminin dikkate değer eleştirmenleri olan en etkili televizyon kişiliklerinden bazıları Türkiye'den ayrıldı. Mısır'daki rejim yanlısı medya, bu sıralarda Erdoğan'ı ve politikalarını belirgin şekilde daha az eleştirir hale geldi.

Türkiye'nin “sıfır sorun” politikası

Türkiye'nin Mısır ile ilişkilerini normalleştirmeye yönelik son hamleleri, son birkaç yıldır Türk dış politikasında meydana gelen değişiklikleri ortaya koymaktadır. Türkiye, ülkenin siyasi, ekonomik ve stratejik çıkarlarını gerçekleştirmek için bölgedeki gerilimi azaltmayı ve çatışmaları azaltmayı hedefleyen “Sıfır Sorun” politikasını uygulamaya koyuyor.

Politika, Erdoğan ve onun Adalet ve Kalkınma Partisi yirmi yıl önce iktidara geldiğinde benimsendi, ancak on yıl kadar süren sıkıntılar ve bölgesel çatışmalardan sonra, Türkiye nihayet komşu ülkelerle ve diğer ülkelerle ilişkilerini onarma, yeniden değerlendirme ve sıfırlama sürecine başladı.

Bu süreç Şubat 2022'de Erdoğan'ın yaklaşık on yıldır ilk kez BAE'yi ziyaret etmesi ve zamanın Abu Dabi Veliaht Prensi ve şimdi de BAE Başkanı Muhammed bin Zayed Al Nahyan ile bir araya gelmesiyle başladı. Her iki yetkili de siyasi İslam, Libya, Suriye ve Katar'ın 2017-2021 ablukası gibi çeşitli bölgesel konularda çok çelişkili pozisyonlarda bulundu.

Ayrıca, bazı Türk yetkililer BAE'nin Temmuz 2016'da Erdoğan'a karşı bir darbe girişimine karıştığını ima etti.

Türkiye'nin Mısır ile ilişkilerini normalleştirmeye yönelik son hamleleri, son birkaç yıldır Türk dış politikasında meydana gelen değişiklikleri ortaya koymaktadır.

Erdoğan, Suudi Arabistan'ı da ziyaret etti ve 2018'de Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın Suudi Arabistan'ın İstanbul'daki Suudi Konsolosluğu'nda öldürülmesi emriyle öldürülmesinden bu yana ilk kez Veliaht Prens Muhammed bin Salman ile bir araya geldi.

İki ülke birbirine düşmandı ve ilişkileri son yıllarda kötüleşti. Suudi liderliğindeki abluka ve özellikle Kaşıkçı cinayeti sırasında Türkiye'nin Katar'a verdiği destek, Türkiye ile Suudi Arabistan arasında bir takoz oluşturdu ve Erdoğan, toplantının ikili ilişkilerde “yeni bir dönem başlatmasını” umduğunu dile getirdi.

Bu sorunlardan bazıları, kötü politika seçimleri ve siyasetin mali kararlar üzerindeki etkisi gibi iç faktörlerden kaynaklansa da, diğer zorluklar Türkiye'nin dış politikasının sonucuydu. Örneğin, ülkenin Suudi Arabistan ile olan tükürüğü Türk ekonomisini kötü etkilemiş, Suudi yatırımlarında milyarlarca doların geri çekilmesine ve iki ülke arasındaki ticaretin daralmasına neden olmuştur.

Birçoğu, Erdoğan'ın Nisan ayında Suudi Arabistan'a yaptığı ziyaretin, Suudi Arabistan'ın vaat ettiği 3 milyar dolarlık yatırımın serbest bırakılmasıyla sonuçlanacağını ummuştu, ancak bu umutlar gerçekleşmedi.

Ne olursa olsun Türkiye, önümüzdeki aylarda Riyad'dan beklenen 20 milyar dolarlık bir mevduatla para birimini güçlendirmek için Suudi Arabistan'a güveniyor. Aynı şekilde BAE ve Türkiye, geçtiğimiz birkaç ay içinde milyarlarca dolar değerinde birkaç iş ve ticaret anlaşması imzaladı. Açıktır ki, Erdoğan'ın yeni dış politikası, onun siyasi ve ekonomik hayatta kalmasının anahtarıdır.

Büyüyen ekonomik bağlar

Mısır ve Türkiye arasındaki siyasi gerilimlere rağmen, iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari bağlar son birkaç yılda önemli ölçüde arttı. Bazı ekonomistler, Türkiye'nin Mısır'daki yatırımlarını 15 milyar dolara çıkarmasını ve ticaret hacmini yılda 20 milyar dolara çıkarmasını bekliyor.

Türkiye ve Mısır'ın 2005 yılında bir serbest ticaret anlaşması imzaladığını ve bu anlaşmanın 2007'de yürürlüğe girmesiyle iki ülke arasındaki toplam ticaret hacminin 2007 ile 2020 yılları arasında neredeyse üç katına çıkarak 4,42 milyar dolardan 11,14 milyar dolara çıktığını belirtmekte fayda var.

Anlaşma, Kahire ve Ankara arasındaki 2013 sonrası siyasi krizden sağ çıktı ve bu da ülkelerin iş dünyasını siyasetten ayırma kabiliyetini gösteriyor. Ayrıca Eylül ayında bir Türk iş heyeti Kahire'yi ziyaret etti ve ekonomik ilişkilerin nasıl geliştirilebileceğini görüşmek üzere Mısırlı iş dünyası liderleriyle bir araya geldi.

Mısır ve Türkiye, enerji sektöründe, özellikle Doğu Akdeniz'den doğal gazın çıkarılması ve ihracatında işbirliği yapmaya istekli görünüyor. Her iki ülke de enerji sektöründe, özellikle Doğu Akdeniz'den doğal gazın çıkarılması ve ihracında işbirliği yapmaya istekli görünüyor.

Türkiye doğal gazın en büyük tüketicilerinden biridir ve ağırlıklı olarak yurt dışından ithalata bağımlıdır. 2021'in sonunda Mısır, Türkiye'nin ana sıvılaştırılmış doğal gaz tedarikçisi haline gelmişti ve Rusya'nın Ukrayna'da devam eden savaşı nedeniyle Türkiye'nin bu kaynağa olan talebinin artması bekleniyor.

Mısır, 2020'de Yunanistan ile münhasır ekonomik bölge sınırlarını çizerken, Türkiye'nin bölgedeki iddialarını da dikkate aldı.

Ayrıca Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Türkiye ve Mısır'ın normalleşme çabalarının Doğu Akdeniz'deki gelişmeler için çok önemli olduğunu ve iki ülkenin çıkarlarına ulaşmak için işbirliği yapması gerektiğini söyledi.

Kalıcı farklılıklar

Kahire ve Ankara arasındaki ilişkileri normalleştirmeye yönelik son çabalara rağmen, bazı sorunlar hala çözülmemiş durumda ve iki ülke arasındaki gerilimi artırmaya hizmet edebilir. Birincisi, her ikisi de Libya'da istikrarı sağlamanın ve sürdürmenin önemi konusunda hemfikir olsalar da bu hedefe nasıl ulaşılabileceği konusunda anlaşamıyorlar.

Mısır, Libya'nın doğu bölgelerinin çoğunu kontrol eden ve aynı zamanda yeni seçilen Libya'nın doğu merkezli Temsilciler Meclisi Fathi Bashagha'ya desteğini veren Halife Haftar'ın önemli bir müttefiki olmaya devam ediyor. Ancak Türkiye, Başağa'nın atanmasını reddeden ve seçimler yapılana kadar iktidarı devretmeyi reddeden Trablus'taki Ulusal Birlik Hükümeti başkanı Abdülhamid Dibeyde'yi destekliyor.

Mısır, özellikle Ankara ve Dbeibah hükümeti arasında artan stratejik ve ekonomik ilişkiler göz önüne alındığında, Türkiye'nin Libya'ya müdahalesine şüpheyle bakıyor. Bu şüphecilik, Mısır'ın Türkiye ile Dibeyde hükümeti arasında Libya'nın Akdeniz sularında petrol ve gaz arama konusunda imzalanan yakın tarihli bir mutabakat muhtırasını reddetmesiyle netlik kazandı.

Muhtıra Yunanistan ve Kıbrıs'ı da kızdırdı ve muhtemelen Kahire ile Ankara arasındaki gerilimi artıracak.

Buna ek olarak, Mısır ve Türkiye hala deniz sınırlarını çizmedi ve son birkaç aydır konuyla ilgili ortak bir komite toplantısı yapılmadı. Önemli olan, gelecekteki sınırların Mısır'ı deniz sınırları konusundaki Türk-Yunan anlaşmazlığının ortasına atmamasını sağlamaktır.

Mısır ve Türkiye arasındaki ilişkilerin düzeldiğini gösteren bazı olumlu işaretlere rağmen, her iki taraf da bazı konularda görüş ayrılıkları yaşıyor.