Oligarklar savaşa ne harcıyor?

Rusya topyekün işgal girişimini başlattığında Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, Forbes listesine giren Ukraynalıları çağırarak ülkenin en zenginlerinden destek beklediğini söyledi. Bu çağrının ardından oligarkların bir kısmı yurtdışına gitti, ancak çoğunluk kalmayı ve zor dönemde ülkesini desteklemeyi tercih etti. Öte yandan, yurtdışında bulunan bazı oligarklar da savaşa destek vermek ve hatta savaşmak için geri döndü. 

Ukrayna Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi Genel Sekreteri Aleksey Danilov’un ifadelerine göre, oligark olarak nitelendirilen isimlerin büyük kısmı orduya çok aktif şekilde yardımda bulunuyor. 

Ukraynalı zenginler orduya nasıl yardımda bulunuyor?

2022 senesinde mal varlığı 700 milyon dolar olarak nitelendirilen Ukrayna’nın eski Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko, orduya en aktif yardımda bulunanlardan.

Poroşenko Fonu, “Roşen” şirketi ve “Delo Hromad” teşkilatı gönüllüleri 24 Şubat’tan itibaren Ukrayna ordusu için 46 milyon dolar topladı.  Poroşenko, ayrıca, ordu için 11 adet MLS SHIELD zırhlı aracı, silah, radyo istasyonları, NATO standartlarıyla hazırlanmış ilkyardım çantaları ve ambulans çekme robotu aldı. Eski Cumhurbaşkanı’nın yakın planlarında ise Spartan zırhlıları, Oshkosh M1070 araçları ve İHA’lar almak var…

4,3 milyar dolarlık servetiyle Ukrayna’nın en zengin insanı olan Rinat Ahmetov ise savaşın başından beri askeri ihtiyaçlar ve insani yardım amacıyla 100 milyon dolardan fazla para harcadı. 2014’te Donbas’ta işgal başladığında Rusya’ya karşı sessiz kalan Ahmetov, 2022’de tercihini ülkesinden yana kullandı. Ahmetov ile Novinskiy’nin ortak şirketi “Metinvest” ordu için 21 bin kask, 100 binden fazla zırhlı yelek, 300 dron, 1600 termal kamera, 266 adet otomobil ve zırhlı araç, 500 bin ton yakıt temin etti. Öte yandan, Ahmetov savaş sırasında en çok maddi kayıpla karşılaşan oligarklardan. İş insanı, 24 Şubat’tan sonra Mariupol’deki Azovstal ve İliç fabrikalarını kaybetti. Öte yandan, Ahmetov’un tarım şirketi HarvEast, Donetsk vilayetindeki işgal alanlarında ve Kiev vilayetindeki mayınlı alanlarda bulunan topraklarının yüzde 80’nini de kaybetti. 

Rinat Ahmetov’un ortağı, 2011 senesine kadar Rusya vatandaşı olan ve 1,3 milyar dolarlık serveti bulunan Vadim Novinskiy insani yardım için 5 milyon dolar harcadı. Bu paraların büyük kısmı sağlık ekipmanı, ilaç alımı ve mültecilerin tahliyesinin organizasyonu için kullanıldı. 

Eski Cumhurbaşkanı Leonid Kuçma’nın damadı ve 2 milyar dolarlık serveti bulunan Viktor Pinçuk  aile fonu ve “İnterpayp” şirketi üzerinden 45 milyon dolar yardımda bulundu. Bu para, zırhlı araç, mühimmat, haberleşme teçhizatı, insansız hava araçları, taktik ilk yardım çantaları ve yaralıların ihtiyaçlarını karşılayan hastaneler için harcandı.

Uzun zamandır yurtdışında bulunan Group DF şirketinin kurucusu 400 milyon dolarlık serveti bulunan Dmitriy Firtaş savaşın ilk üç ayı içerisinde Ukrayna ordusuna 10 milyon dolarlık yardımda bulundu. Firtaş, daha çok yerel savunma birliklerinin ihtiyaçları için ve insani yardım amacıyla para harcadı. 

Ukrayna’nın en büyük gıda zincirlerinden ATB’nin kurucu ortağı Gennadiy Butkeviç (500 milyon dolar serveti bulunuyor) zırhlı araç ve İHA’lar almak, gıda ve ecza setleri temin etmek, hastane ve hayır kurumlarına yardım etmek için 10 milyon dolar harcadı. 

Ukrayna’nın en büyük yapı marketleri zinciri Episentr’in kurucuları Aleksandr ve Galina Geregi (500 milyar dolar servetleri bulunuyor) Ukrayna ordusu ve yerel savunma birliklerine 10 milyon dolarlık yardım yaptı. Ayrıca, şirket 57 insani yardım deposu zincirini de yönetiyor ve Ukrayna ordusuna giysi, ayakkabı, sıcak kıyafet tedariki yapıyor. 

Avrupa’nın en büyük tavuk eti üreticilerinden MHP’nin ana hissedarlarından Yuri Kosyuk (800 milyon dolar serveti bulunuyor) Ukrayna ordusuna gıda desteği veriyor. Kosyuk’un şirketi, 6 ayda Ukrayna ordusu, mülteciler ve hastaneler için 12,6 ton, yaklaşık olarak 20 milyon dolar değerinde tavuk eti gönderdi. 

Forbes’in daha mayıs ayında yaptığı hesaplamada Ukrayna’nın 30’dan fazla iş insanının Ukrayna ordusuna ve savaş mağduru insanlara 200 milyon dolardan fazla yardımda bulunduğu bildiriliyordu. 

Bazı Ukraynalı iş insanları ise sadece yardımla yetinmeyerek savaşa katılmayı tercih etti.

Agrotread tarım şirketinin sahibi olan Vsevolod Kojemyako işgalin ilk günlerinde yaşadığı Avusturya’dan Harkiv’e döndü, “Hartiya” taburunu kurdu ve savaşmaya başladı. Taburun bütün giderleri Kojemyako ve iş insanı arkadaşları tarafından karşılanıyor. 

Ünlü Ukraynalı bankacı Andrey Onistrat da bir süre önce savaşa katılmayı tercih edenlerden. Onistrat, savaşın ilk aylarında bölgesel savunma birliklerindeydi, ancak Eylül’de Ukrayna ordusuna katıldı ve savaş bitene kadar işine dönmeyeceğini söyledi. 

Kiev’deni “Dnipro” otelin sahibi Aleksandr Kohanovskiy de Rusya’nın saldırısının ardından gönüllü birliklere katıldı, ardından Ukrayna ordusuna kaydını yaptırdı. 

Rus zenginler orduya nasıl yardımda bulun(m)uyor?

Rusya tarafından savaşta yer alan en bilindik oligark, “Putin’in aşçısı”, Wagner’in kurucusu Yevgeni Prigojin. Cezaevlerine giderek mahkumları cepheye gitmeye ikna etmeye çalışan Prigojin, Rus ordusunu maddi olarak da desteklemeye hazır olduğunu söylüyor ve Rus zenginleri, mal varlıklarının yüzde 50’sini orduya vermelerini istiyor. Fakat Prigojin’in parası Rusya Savunma Bakanlığı’nın parası demek; zira yıllardır hiçbir ihale yapılmadan Savunma Bakanlığı’nın gıda teçhizatı işi kendisine veriliyor. Savcılık ve istihbarat kurumlarının verilerine göre, Prigojin, bu işlerden aldığı paranın büyük kısmını orduya hizmet için harcamıyor.  Dolayısıyla, şimdi de Savunma Bakanlığı’ndan cebine aktardığı paraları mahkumları ikna için harcıyor. Gerçi,  paralı askerlerin medyaya yansıyan şikayetlerine bakılırsa, onlar da vadedilen paraları alamıyorlar…

Diğer Rus oligark  Gennadi Timçenko da cephede kendi paralı asker grubu ile boy gösteriyor. Timçenko’nun paralı asker grubu Redut Wagner’den önce Ukrayna’nın doğusuna gidenlerden. Timçenko’nun malvarlığının tamamını Putin ile yakın dostluğu sayesinde devlet siparişlerine özel giriş “yetkisi” hesabına elde ettiği biliniyor.  Bu anlamda Prigojin ve Timçenko’yu iş insanı olarak nitelendirmek bile çok zor – zira bütün paralarını Putin ile özel ilişkiler sayesinde kazanmışlar.

Tsargrad televizyonunun kurucusu, “ortodoks oligark” Konstantin Malofeev de orduya yardımda bulunduğunu iddia ediyor; fakat bu yardımın neden ibaret olduğunu açıklamıyor. Malofeev, devlet bankası VTB’den çaldığı paralarla oligark olanlardan. 2014 senesinde Ukrayna’nın doğusundaki işgali finanse etmesi karşılığında VTB’den para çalma iddiasıyla hakkında başlatılan soruşturma kapatıldı. 

Rus iş insanlarnın Ukrayna'ya yardımları

Yurtdışında bulunan ve yaptırımlarla karşılaşan Rus iş insanları ise Rusya’dan daha çok Ukrayna’ya yardımda bulunmaktan yana. Alfa Group’un eşbaşkanı, Lviv doğumlu Rus iş insanı Mihail Fridman (13,3 milyar dolar serveti var) savaşı kınadı ve Ukraynalı mülteciler için 10 milyon dolar ayıracağını açıkladı.  Fridman’ın LetterOne şirketi ise daha martta Ukrayna’daki savaş kurbanlarına 150 milyon dolar yardımda bulunduğunu duyurdu. Ancak bu jestler Fridman’ı yaptırımlardan kurtarmaya yetmedi.  Eylül ayında The Wall Street Journal, Fridman’ın yaptırımların yumuşatılması karşılığında Ukrayna’ya 1 milyar dolarlık yardımda bulunmaya hazır olduğunu yazdı. Fridman ise bunu doğrulamadı.

Bir diğer Rus milyarder Roman Abramoviç (8,7 milyar dolar) Mart’ta İstanbul’daki müzakerelere katıldı, haziranda ise tahıl anlaşmasında rol aldığı iddia edildi. Mayıs ayında İngiltere, Abramoviç’in Chelsea kulübünü 4,25 milyar sterline satmasına izin verdi – ancak bir şartla. Paranın 2,5 milyar doları Abramoviç’in İngiltere’deki hesabında daha sonra Ukrayna’daki savaş mağdurlarına yardım için dondurulacaktı. Paranın halen Abramoviç’in hesabında olduğu iddia ediliyor. 

Savaş başlayınca Rus vatandaşlığından ayrılan iş insanı Yuri Milner (7,3 milyar dolar,  “Uralkaliya” şirketinin eski sahibi Dmitri Rıbolovlev (6,6 milyar dolar), Tinkoff Bank’ın eski sahibi Oleg Tinkov (600 milyon dolar) da Ukrayna’ya yardım eden (ya da edeceğini duyuran) Rus oligarklardan.

Mayıs ayında AP, Batılı temsilcilerle Rus oligarklar arasında yaptırımlardan kaçmak için Ukrayna’ya yardımda bulunma pazarlığının yürütüldüğünü haber veriyordu. Görünüşe bakılırsa, henüz pazarlık bitmedi, ancak Rus oligarkların çoğunun buna sıcak baktığı bildiriliyor. 

Rusya’da iş dünyası küresel finansal altyapıya entegre edilmiş. Farklı değerlendirmelere göre, zengin Rusların yurtdışında ve offshore hesaplarda en az 1 trilyon doları bulunuyor. Bu, tüm Rus nüfusunun ülke içinde sahip olduğu paradan daha fazla. Putin’in savaş maceracılığı, Rus oligarkların yurtdışındaki mal varlıkları için yasal sorunlar oluşturuyor. Yurtdışındaki Rus oligarkların büyük çoğunluğu er veya geç bu toksik statüden çıkacaklarını umuyorlar ve bu nedenle savaşta direkt rol almaktan kaçınıyorlar.

Ukrayna iş dünyasının ise kendi ordusunu desteklemek ve Rusya’nın saldırganlığına karşı direnmek için hiçbir engeli yok. Tam tersi, şimdi savaş döneminde yaptıkları yardımlar savaştan sonra ülkenin yeniden imarında onlar için yatırım olacak.