The New Arab: Türkiye'nin arabuluculuğu Somali ve Etiyopya sorununu mu çözebilir mi?

İngiltere merkezli yayın yapan The New Arab'da, Türkiye'nin Somali ve Etiyopya arasında yaşanan krizin çözümündeki rolünün izlendiği bir analiz yayınlandı.

Türkiye'nin arabuluculuk rolünün; jeostratejik önemi ve Afrika Boynuzu'nda önde gelen bölgesel oyunculardan biri olması olması nedeniyle önemli olduğu tespiti yapılan analizde, Türkiye'nin bölgede son dönemde etkin bir güç haline geldiğine dikkat çekildi.

Analizde ayrıca; Türkiye'nin iki ülkeyi, diplomasiyi krizin üstesinden gelmek için bir araç olarak kullanmaya kabul ettirmesinin, başlı başına desteklenmeye değer bir başarı olduğu tespiti yapıldı.

İşte The New Arab'da yayınlanan analiz:

Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mohamud, 17 Ağustos akşamı yaptığı sert bir konuşmayla “Somali'nin egemenliğini tanımadığı” sürece ülkesinin Etiyopya ile daha fazla görüşme yapmayacağını açıklamıştı.

Türkiye ise, Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed'in Ankara ziyaretinin ardından Mayıs ayında Doğu Afrika'daki en önemli iki ortağını uzlaştırmak için bir girişim başlatmıştı.

İki ülke arasındaki ilişkiler bu yılın başlarında, Somaliland'ın Kızıldeniz kıyı şeridinin bir kısmını denize kıyısı olmayan komşusu Etiyopya'ya kiralamayı kabul ettiği bir anlaşmanın ardından bozulmuştu.

Anlaşmanın bir parçası olarak Addis Ababa bölgenin bağımsızlığını tanıdı ve karada bir deniz üssü inşa etmeyi planladığını açıkladı.

Somali ise bu anlaşmayı egemenliğinin ihlali olarak değerlendirdi.

Temmuz ayında Türk Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Somalili ve Etiyopyalı mevkidaşları Ahmed Moallim Fiqi ve Taye Aske Selassie'yi Türkiye'de ağırladı ve ardından yapılan ortak açıklamada görüşmeler “samimi ve içten” olarak tanımlandı.

Eylül ayı başında Ankara'da yapılması planlanan dolaylı görüşmelerin ikinci turu Ağustos ayına çekildi ve sonuçta, sahada gerçekleşmeyen önemli gelişmelerin yaşanacağına dair beklentiler arttı.

Fidan düzenlediği basın toplantısında bu ikinci turun “daha kapsamlı” olduğunu belirterek “iki taraf arasında bazı temel ilkeler üzerinde büyük yakınlaşma” olduğunu ve üçüncü tur görüşmelerin 17 Eylül'de yapılacağını açıkladı.

Afrika Boynuzu'nda Türkiye

Türkiye'nin arabulucu rolünü oynamayı seçmesi, Ankara'nın jeostratejik önemi yüksek olan Afrika Boynuzu'nda önde gelen bölgesel oyunculardan biri olması ve çatışmanın her iki tarafıyla da sağlam ilişkilere sahip olmasından kaynaklanıyor.

Türkiye'nin Etiyopya'da çok yönlü çıkarları var ve Çin'den sonra Afrika ülkesindeki en büyük ikinci doğrudan yabancı yatırım kaynağı pozisyonuna yükselmiş durumda.

Addis Ababa'daki Türk büyükelçisine göre Etiyopya'da başta inşaat, ilaç ve gıda endüstrisi olmak üzere çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren yaklaşık 200 Türk şirketi bulunuyor.

Doğu Afrika ülkesi aynı zamanda kıtadaki en büyük Türk insansız hava aracı ve mühimmat alıcılarından biri.

Bu arada Somali, yurtdışındaki en büyük Türk askeri üssüne ev sahipliği yaptığı için Türkiye'nin bölgedeki nüfuzunun belkemiğini oluşturuyor.

Türkiye de 2011 yılından bu yana stratejik bir konuma sahip olan ülkede faaliyet gösteriyor ve Şubat ayında iki taraf, Ankara'nın Somali'nin karasularını savunmasına ekonomik faydalar karşılığında yardımcı olacağı bir ekonomik savunma anlaşması imzaladı.

Türk hamleleri

Türkiye'nin Somali ve Etiyopya arasındaki çabaları, Türkiye'nin bölgesel ve uluslararası bir arabulucu olarak artan rolü bağlamında ortaya çıkmaktadır.

Bazı analistler, Ankara'nın jeo-stratejik açıdan hassas olan bu bölgede arabuluculuk yapma isteğinin, ekonomik ve diplomatik destek ve insani yardım gibi yumuşak güç araçlarıyla Afrika'daki etkisini artırmaya yönelik daha geniş bir stratejinin parçası olduğunu belirtiyor.

Türkiye'nin bu iki ülkedeki büyük yatırımları da Ankara'yı iki ülke arasındaki ilişkilerin bozulmasını engellemek için motive edici bir faktör olarak görülüyor. Zira bölgede çıkabilecek bir savaş Ankara'nın çıkarlarını tehdit edebilir.

Mersin Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Yardımcı Doçenti Tunç Demirtaş'a göre, mevcut anlaşmazlık Somali ve Etiyopya'nın endişelerinin ötesinde, Cibuti ve Kızıldeniz Havzası'nı ve dolayısıyla Mısır, Yemen, Suudi Arabistan ve Sudan'ı etkileyebileceği için daha geniş jeopolitik etkilere sahip.

Türkiye, jeostratejik çıkarlarının sekteye uğraması ve devlet dışı silahlı aktörlerin ve terör örgütlerinin bu sürece dahil olması risklerine karşı bir denge sağlamaya çalışmaktadır.

Demirtaş yaptığı değerlendirmede; Türkiye'nin bu arabuluculuk girişiminin, Etiyopya ile Somaliland arasında imzalanan Mutabakat Zaptı'nın geçerli sayılmadığı göz önüne alındığında, Ankara'nın küresel düzen içerisinde uluslararası hukukun desteklenmesi ve savunulmasında bir rol oynama girişimi olduğunu belirtti.

Gerçek bir test

Mogadişu ve Addis Ababa arasında tırmanan anlaşmazlık, Türk diplomasisinin, ilişkileri tarihsel olarak karşılıklı düşmanlıkla karakterize olan iki devlet arasındaki boşluğu doldurma kabiliyetinin gerçek bir sınavını temsil etmektedir.

Bu bağlamda, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın iki taraf arasındaki buzları eritmek için Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud ve Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed ile doğrudan veya telefon görüşmeleri yoluyla bir araya gelmesiyle Ankara'nın diplomasiyi en üst düzeyde kullanması dikkat çekmiştir.

Ancak bu çabalar henüz somut bir gelişme sağlamayı başaramadı ve bazı analistler sadece Mutabakat Zaptı'nın iptal edilmesinin Somali'yi müzakerelere başlamaya ikna edeceğine inanıyor.

Somali Araştırmalar Merkezi'nde araştırmacı olan AlShafie Abtidon ise yaptığı değerlendirmede; Mogadişu'nun Addis Ababa'dan ekonomik hırslarını askerileştirmemesini talep ettiğini ve Kızıldeniz'de bir askeri üs geliştirmenin Etiyopya etkisinin artmasından çekinen bölge ülkeleri için güvenlik riski oluşturacağını belirtti.

Afrika Boynuzu üzerine çalışan gazeteci İbrahim Salih'e göre Addis Ababa, Somali ve Türkiye'nin ekonomik ve güvenlik kaygıları nedeniyle bir deniz çıkışına ihtiyaç duyduğunu anlamasını sağlamayı amaçlıyor.

Salih'e göre Addis Ababa bu talebin meşruiyetine inanıyor ve bu da artan ekonomik gelişimini yansıtıyor.

Ağustos ayındaki ikinci tur görüşmelerin ardından Somali, bir sonraki turun “birliğini ve egemenliğini pekiştiren” bir çözümle sonuçlanmasını beklediğini söylerken, Etiyopya barışçıl yollarla denize erişimi güvence altına alma konusundaki “meşru çıkarını” elde etme arzusunu vurguladı.

Bu karmaşık gerçeklik göz önüne alındığında, Türk önerileri hakkında çok az bilgi ortaya çıkmıştır.

Türk Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, toprak bütünlüğünü ve egemenliğini tanıdığı sürece Etiyopya'nın Somali üzerinden denize erişimiyle iki ülke arasındaki gerginliklerin sona erebileceğini belirtti.

Ancak Kızıldeniz Mutabakat Zaptı'na yansıyan çelişkili pozisyonların oluşturduğu düğümün nasıl çözüleceğine dair sorular ortaya çıkıyor.

Salih, Etiyopya tarafının Mutabakat Zaptı'ndan geri adım atmasının zor olacağını söylüyor ve bunun ancak Addis Ababa'nın güvenlik ve ekonomik taleplerini karşılayan alternatiflerin sağlanması koşuluyla gerçekleşeceğini vurguluyor.

Dolayısıyla Türkiye'nin çabaları, iki tarafın diplomasiyi krizin üstesinden gelmek için bir araç olarak kabul etmesi ve gelecekte silahlı çatışma olasılığını önlemek için başlı başına desteklenmeye değer bir başarıdır.