Wagner ve Rusya Savunma Bakanlığı arasında yaşananların perde arkası

Ve beklenen oldu. Rusya'nın yasadışı paramiliter gücü Wagner'in şefi Yevgeni Prigojin, Rusya Savunma Bakanlığı'na karşı açık isyan başlattı.

Bardağı taşıran damla, gerçekten Rus ordusunun Wagner'in kışlasını vurması mı oldu, yoksa Prigojin kendisi mi kışlayı vurarak bir gerekçe oluşturdu? Orası meçhul; ancak ortada olan bir gerçek var. Rusya'da devletin, daha doğrusu bizzat Putin'in beslediği "karga" göz oymaya başladı.

Yevgeni Prigojin, yaklaşık olarak bir yıldır Rusya'nın en medyatik ismi oldu. Ukrayna'ya topyekün saldırının ilk aylarında Çeçenistan Başkanı Ramzan Kadırov'un TikTok'da sergilediği performans yerini Eylül 2022'den sonra Telegram'da Prigojin'e bıraktı. Prigojin, ilk kez Wagner'in kurucusu olduğunu da St.Petersburg'da kurulan troll fabrikasını yönettiğini de ilk kez kamuoyu önünde itiraf etti.

Bu yılın başından itibaren Prigojin, yaptığı açıklamalar, Rusya Savunma Bakanlığı ve Rusya Genelkurmay Başkanlığı'na yönelik hakaretler ile Rusya'nın en çok konuşulan adamı oldu. Son iki günde ise bütün dünya Prigojin'in isyanını izlemekle meşgul.

Peki kimdir Prigojin? Buralara nasıl geldi?

Yevgeni Viktoroviç Prigojin, 1961 senesinde St.Petersburg kentinde doğdu. Erken yaşta babasını kaybetti. Kayak hocası olan üvey babası sayesinde bu spora merak saldı, hatta spor okulunu bitirdi. Fakat spor kariyeri çok uzun sürmedi. 1979 senesinde hırsızlıktan dolayı tutuklandı ve iki yıl şartlı hapis cezası aldı. Bu cezanın süresi dolmadan yine mahkemelik oldu, bu defa hırsızlık, dolandırıcılık, küçük yaşlı çocukları suça karıştırma gibi farklı suçlamalarla 13 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Cezaevinde kendi ticaretini kurdu. Hediyelik eşya yapan ve iyi para kazanan mahkumlardan oluşan bir ekibin başına geçti. Ceza süresi dolmadan affedidi, 1990 senesinde serbest bırakıldı.

Leningrad Kimya-Eczacılık Enstitüsünü kazandı, ancak tamamlayamadı. Zira o dönem ticaretini iyice hızlandırmıştı. Üvey babası ile birlikte hot dog tezgahları açtı. 1993 senesinde ise bir sınıf arkadaşının süpermarket işine yüzde 15 hisse ile ortak ve yönetici oldu. 1995 senesinde kendisinin şarap bar-mağazasını, onun ardından "Eski Gümrük" (Staraya Tamojnya) adlı restoranını açtı. Bu restoran, St.Petersburg'un en elit mekanına dönüştü, şehrin ileri gelenlerini ağırlaması ile tanındı.

Ardından Prigojin birkaç restoran daha açtı. Suyun üzerinde açtığı New İsland restoranı ise onu siyasetin içine taşıdı. New İsland, Putin'in tüm özel misafirlerini (Jaque Shirac'tan George Bush'a kadar) ağırladığı, kendi doğum günlerini kutladığı mekan oldu. Putin ve misafirlerine servisi Prigojin bizzat kendisi yapıyordu. "Putin'in aşçısı" lakabını da bu nedenle aldı.

Prigojin, daha sonra catering işine girdi. Kremlin'in tüm davetlerinde ve hatta Putin'in yemin töreni sonrası kutlamada hizmet vermek artık onun işiydi.

"Aşçı"nın kurduğu "Konkord" şirketi Putin ile yakınlığı kullanarak zamanla Petersburg'da, sonra ise Moskova'da tüm okulların yiyecek servisini üstlendi. Bunun yanı sıra 2000'li yılların başlarından itibaren inşaat işine de girdi ve St.Petersburg'da çok önemli devlet ihalelerini aldı.

Ardından Prigojin'in Rusya Savunma Bakanlığı'na giden yolu açıldı. 2014-2015 yılları arasında Aşçı'nın kurduğu şirketler Savunma Bakanlığı'nın gıda, temizlik, giyim ihalelerinin büyük çoğunluğunu aldı. Prigojin'in Şoygu ile düşmanlığının en büyük nedeni olarak Savunma Bakanı Şoygu'nun sonraki yıllarda bu ihalelerin büyük kısmını "aşçı"ya vermemek konusunda Putin'i ikna etmesi olarak gösteriliyor. Prigojin'in ihalelerin şartlarını yerine getirmediği, yolsuzluğun ayyuka çıktığı 2019 senesinde Rusya Sayıştay raporunda da yer almış, ancak sonra sümenaltı edilmişti.

Prigojin'in adı sadece ihalelerde geçmiyordu. 2013 senesinde St.Petersburg'da "İnternet Araştırmaları Ajansı" olarak adlandırılan "troll fabrikası"nın da Kremlin'in talimatı ve "aşçı"nın eliyle kurulduğu biliniyor. Bu "fabrika"nın adı ABD'de seçimlere müdahaleden Ukrayna topraklarının işgali ile ilgili dünyada oluşturulan algı operasyonlarına kadar bir çok konuda geçiyor.

Prigojin uzun süre troll fabrikası ile ilgisinin olmadığını iddia etti. Ancak Şubat 2023'te "İnternet Araştırmaları Ajansı"nı kendisinin kurduğunu itiraf etti. Rus RBK dergisinin araştırmasına göre, 2017 senesinde Prigojin'in "troll fabrikası"nın izleyici kitlesi ayda 36 milyona ulaşıyordu ve bu, RİA Novosti ile Komsomolskaya Pravda'nın toplam izleyicilerinin sayısından daha fazlaydı.

Twitter'da, Telegram'da fenomen olan çok sayıda hesabın da bu fabrikanın "çalışanları" olduğu, Prigojin'in "troll fabrikası"nın sadece Rusya'yı değil, tüm dünyayı (Türkiye de dahil) kapsadığı bildiriliyor. Prigojin, 2021 senesinde tam da bu nedenle ABD'de "arananlar" listesine dahil edildi.

"Kremlin'in aşçısı"nın uzun süre inkar ettiği bir diğer organizasyonu da Wagner paramiliter örgütüydü. Wagner'in Putin'in talimatı üzerine Prigojin'in himayesinde kurulduğunu nispeten bağımsız olan Rus gazeteciler uzun yıllar yazdı. Ancak o gazetecilerin tamamı cezalandırıldı. Bazıları mahkemeye verildi -(Echo Moskvı Genel Yayın Yönetmeni Aleksandr Venediktov gibi bazıları ise öldürüldü.) Güney Afrika'da Wagner'le ilgili belgesel çekmeye çalışan Orhan Cemal gibi.

Ukrayna'ya topyekün saldırının başlamasının ardından Prigojin yeniden sahneye çıktı. Rusya'nın savaşın ilk aylarında Ukrayna'da başarısızlığa maruz kalmasının ardından Rusya dışında faaliyet gösteren muhalif basında Prigojin'incezaevlerinde savaş için mahkum topladığını, mahkumları ikna etmek için konuşma yaptığını gösteren videolar yayınlandı.

Prigojin, ilk haftalarda bunu inkar etti, hatta söz konusu basın kuruluşlarını tehdit etti, ancak Eylül 2023'te Rusya tarihinin en büyük suç örgütlerinden olan Wagner'in kurucusu olduğunu duyurdu.

Ardından Bahmut'u "kıyma makinesine" çevireceğini ilan etti ve gerçekten de Bahmut'ta binlerce Wagner militanını gözünü kırpmadan ölüme gönderdi.

Prigojin'in hedefi; Kiev-Çernihiv hattında rezil olan Rus ordusunun durumundan yararlanarak öne çıkmak, Şoygu-Gerasimov ikilisi ile yıllardır süregelen düşmanlığının intikamını almak, Donbas'da Putin'e bir zafer sunup Kremlin'in "aşçısı" statüsünden çıkmaktı.

Putin'in hedefi ise hiç olmazsa Donbas'ın tamamını elde etmekti ve bu nedenle Prigojin'in tüm "şımarıklıklarına" göz yummayı tercih etti.

Ancak aynen Putin gibi, Prigojin'in de hesapları tutmadı. (Zira "aşçı" sadece 70 binlik Bahmut'ta bile 8 ay uğraştıktan sonra yarım yamalak bir "zafer" kazanmanın ordunun başına geçmek için yeterli olmayacağını anlayacak kadar uyanık birisi.) Bu nedenle bir süre sonra Prijogin suç ortağı arayışına girdi ve o "ortak" ise önceden hazırdı. Prigojin, "padişah iyi, çevresi kötü" uyanıklığı yaparak Şoygu ve Gerasimov'a, diğer bir ifade ile Rusya Savunma Bakanlığı'na savaş açtı. Putin, ilk zamanlarda bu savaşı ciddiye almadı, ya da bu "rekabet" kendisinin "büyüklük" takıntısını beslediği için sessiz kalmayı tercih etti.

Ancak ilk başlarda Rusya Savunma Bakanlığı'na karşı savaşta Prigojin'in müttefiki olan Kadirov'un Mart 2023'ten beri Wagner'le arasına mesafe koyması, Kremlin'in "aşçı"ya tahammülünün azaldığını gösteren ilk işaret oldu. Kadirov, Kremlin oyunlarına Prigojin'den daha fazla hakim olan birisi ve "açşı" ile müttefiklikten çekilmesi sadece kişisel tercihi olarak açıklanamazdı.

Prigojin'in 9 Mayıs'ta yayınladığı "yaşlı dede" videosu da "aşçı"nın kendisinin üstünün çizildiğini gösteren son emare olmalıydı. Bunu Şoygu'nun Wagner dahil tüm yasadışı örgütlerin Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalama zorunluluğu getiren kararı ve Putin'in de bu kararı desteklemesi takip etti.

"Aşçı" nın kalemi kırılmıştı. Prigojin, artık ölümlerden ölüm beğenmek tercihi karşısında kaldı. Son iki günde izlediklerimiz de bunun göstergesi.