Mete Tunçay veya eleştirel tarihin açtığı yol

Siyaset bilimi ve siyasi tarihin önemli, hatta kurucu isimlerinden Prof Dr Mete Tunçay (1936- 2025) vefat etti.

Mete Tunçay Türkiye’de solun tarihi, tek parti dönemine eleştirel bakış, batı düşüncesinin ve sosyalizmin temel metinleri üzerine tercümeler gibi alanlarda ciddi işler yapmış bir akademisyen ve fikir adamıdır.

12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrasında başlayan tarih araştırmaları ve tartışmaları furyası günümüzde de devam ediyor. 1980 sonrası her siyasî, fikrî ve toplumsal hareket kendisini resmî tarih ve ideoloji ile hesaplaşmaya veya en azından mesafe tayin etmeye mecbur addetmeye başladı.

Ancak bu tartışmalar çok verimli neticeler doğurmadı. Hatta provokatif üslupları ve çapaçul bakışlarıyla bu tartışmalar resmî tarih ve ideolojinin yeniden üretimine katkıda bulundular. Böylece tarihin bir “inanç alanı” olduğu kabulü değişmedi. Bu kabul değişmeyince de, tarih araştırmalarının bir önemi kalmıyordu. Tuttuğu takıma uygun bir tarih anlayışı şeması taraftara yetiyordu…

Elbette bu yaygın anlayışın dışında tarihçiler ve tarih çalışmalarından bahsetmek de mümkün. Elinizdeki kitap, bu tür çalışmalarda bir öncü hüviyetiyle temayüz eden Mete Tunçay’ın önemli makalelerinin derlemesinden oluşuyor.

Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931) adlı kitabıyla tek parti dönemi araştırmaları hakkında yeni bir çığır açan Tunçay’ın Eleştirel Tarih Yazıları kitabı da bu vadiyi derinleştiriyor. Her biri konusunda klasikleşen bu makaleler, siyasi tarihteki süreklilik ve kopuşları siyaset ve sosyal bilimlerin kavram ve yaklaşımlarıyla ama muhakkak ziyadesiyle malzeme kullanarak yapıyor.

Eleştirel Tarih Yazıları, Tunçay’ın açtığı yoldan gelecek tarihçiler için hesaplaşılması ve aşılması gereken bir düzey ortaya koyuyordu. Bu düzey, Türkiye’deki tarih anlayışının değişmesinin somut tezahürlerinden birini ifade ediyor...

Bugün tarih merakı 1980’lerden daha verimli sonuçlar doğuruyor ve “inanç alanları” dışında müzakere edilebilir bir tarihten bahsedebiliyorsak, buraya Mete Tunçay’ın çalışmalarının açtığı yoldan geldiğimizi de teslim etmeliyiz.

Mete Tunçay bu akademik çalışmalarının yanı sıra, katı ve dogmatik olmayan arayış halindeki fikri macerasıyla da öğreticidir. Sosyalisttir ama sosyalizmin her türüne kapıyı açık bırakır, Türk solunun fraksiyonculuğuna kapılmaz. Daha da önemlisi sosyalizmi eleştiren Karl Popper’ı tercüme edecek kadar da farklı görüşlere açıktır.

Bilimin ne olduğunu merak eden, tartışan yönüyle de “bilineceği bilmek” peşindedir. Türk siyasetindeki ve fikir hayatındaki devamlılık ve kopuşların peşindedir. Sosyalizmi veya dini inancını milletin kültürüyle kavga etmek olarak tanımlamaz ve “kültürel Müslüman” olduğunu açıkça söyler…

Serbestiyet’teki habere göre Mete Tunçay’ın yayımlanmış eserlerinin listesi şöyle:

Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925 (AÜ, SBF Yayınları, 1967; İletişim Yayınları, 2009), Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi I-II-III (AÜ SBF Yayınları, 1969; Bilgi Üniversitesi Yayınları 2006), Sosyalist Siyasal Düşünüş Tarihi I-II (derleme, Bilgi Yayınevi 1976), TC’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931 (Yurt Yayınları, 1981), Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler (Belge Yayınları, 1982), Bilineceği Bilmek (Alan Yayınları, 1983), 1923 Amele Birliği (BDS Yayınları 1989, Sosyal Tarih Yayınları, 2009), Türkiye’de Sol Akımlar II, 1925-1936 (BDS Yayınları, 1991; İletişim Yayınları, 2009), Cihat ve Tehcir: 1915-1916 Yazıları (Afa Yayınları, 1991), Mustafa Suphi’nin Yeni Dünya’sı (BDS Yayınları, 1995), Eleştirel Tarih Yazıları (Liberte Yayınları, 2006), BKP’nin Türkçe Yayın Organı Ziya Gazetesi (1920-1923) ve Türkiye (Sosyal Tarih Yayınları, 2009), Beynelmilel İşçiler İttihadı (Erden Akbulut ile birlikte, TÜSTAV Yayınları 2009, İletişim Yayınları 2016), Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923) (Erden Akbulut ile birlikte, TÜSTAV Yayınları 2007, İletişim Yayınları, 2016), Türkiye Sol Tarihine Notlar: Tarih ve Toplum Yazıları (İletişim Yayınları, 2017).

Bilineceği Bilmek: Türkiye’de Siyasal Gelişmenin Evreleri ve Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sol Akımlar (İletişim Yayınları, 2019).