Foreign Policy: Reisi'nin ölümü İran'ın geleceği açısından ne İfade ediyor?

ABD'nin önde gelen yayın organlarından Foreign Policy'de, İran Cumhurbaşkanı Reisi'nin ölümünün, İran ve bölge için olası sonuçlarının değerlendirildiği bir analiz yayınlandı.

Reisi'nin yerine kim gelirse gelsin, onun izlediği stratejinin İran'ın siyasi ve dini liderliğinin üst kademeleri arasında pekişmiş olduğu belirtilen analizde, bu nedenle İran'ın politikalarının değişmesinin pek mümkün olmadığına dikakt çekildi.

Analizde ayrıca, Reisi döneminde sert bir şekilde bastırılan Amini protestolarının yeniden canlanma potansiyeli olduğu ve İran Devrim muhafızlarının ülke yönetimindeki rolünü artıracak adımlar atabileceği belirtildi.

İşte Foreign Policy'de yayınlanan analiz:

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve diğer İranlı yetkililerden oluşan bir heyeti taşıyan helikopterin İran'ın kuzeyindeki dağlara düşmesi, ülkenin ve bölgenin geleceğini daha da belirsizliğe sürükledi.

İran devletine bağlı İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, kazanın üzerinden yaklaşık 24 saat geçmesinin ardından Dışişleri Bakanı Hüseyin Abdullahiyan ve diğer üst düzey yetkililerin de İran'ın doğusuna seyahat ederken düşen helikopterde öldüğünü doğruladı.

Yoğun sis, kaza yeri bulunmadan önce arama kurtarma çalışmalarını saatlerce engelledi. Sis o kadar yoğundu ki İranlılar helikopterin yerini tespit etmek için Avrupa Birliği uydularının desteğini almak zorunda kaldı.

Reisi'nin ölümü, İran siyasetinde ülkenin sert bir çizgiye kaydığı ve Orta Doğu'yu bölgesel bir savaşın eşiğine getirme tehdidinde bulunduğu bir döneme son noktayı koymuş olabilir.

İran'ın politikaları değişebilir mi?

Yaklaşık üç yıllık iktidarında Reisi, İran'ın iç siyasetini ve sosyal politikasını daha muhafazakar bir yöne taşıdı ve 2017 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kendisini yenen selefi Hasan Ruhani'nin, İran'ın nükleer programı konusunda Batı ile bir yumuşama gitme arayışını sona erdirdi.

Ayetullah Ali Hamaney'e yakınlığıyla bilinen ve birçok yetkili ve uzman tarafından yaşlanan dini liderin yerine geçmesi muhtemel bir aday olarak görülen bir Reisi'nin görev süresi boyunca İran uranyum zenginleştirmeyi hızlandırdı.

Reisi yönetimindeki İran ayrıca Rusya'yı Ukrayna'ya karşı savaşında Shahed kamikaze droneları ve topçu silahları ihraç ederek destekledi. Ve Reisi son olarak ölümünden sadece bir ay önce İsrail'e karşı büyük bir drone ve füze saldırısı başlattı.

Uzmanlar, Reisi'nin yerine kim gelirse gelsin, onun izlediği stratejinin İran'ın siyasi ve dini liderliğinin üst kademeleri arasında pekişmiş olması nedeniyle değişmesinin pek mümkün olmadığını belirtiyor.

FDD İran uzmanlarından kıdemli araştırmacı Behnam Ben Taleblu;

"Reisi olsun ya da olmasın. İran rejimi 7 Ekim sonrası Orta Doğu'nun şekillenme biçiminden oldukça memnun. ABD ve İsrail'e karşı vekaleten ve hatta Nisan ayında gördüğünüz kısasa kısasla birkaç kez doğrudan ateş açarak, 'bin kesikle ölüm stratejisini' sürdürebildi ve kendi stratejisi dooğrultusunda kazanmış gibi göründü."

değerlendirmesinde bulundu.

İran Anayasası uyarınca Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Mokhber, seçimler yapılana kadar kabine başkanlığı görevini yürütecek.

Analistler son parlamento seçimlerine katılımın rekor düzeyde düşük olduğunu belirtiyor. Dahası, Hamaney ve müttefikleri 2021'deki son cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Reisi'nin kazanmasını sağlamak ve potansiyel rakipleri diskalifiye etmek için büyük çaba sarf etti.

Reisi, cumhurbaşkanı olmadan önce, 1988 yılında tahminen 5,000 muhalifin idam edilmesinden sorumlu olan İran'ın kovuşturma komitesinde görev yapmıştı. Birleşmiş Milletler tarafından insanlığa karşı suç işlemekle suçlanmış ve ABD Hazine Bakanlığı tarafından yaptırım uygulanmıştı.

Reisi'nin bu sert yaklaşımı, 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin Eylül 2022'de, İran ahlak polisi tarafından gözaltında alındıktan sonra ölmesiyle de devam etti ve ülke çapında protestolara yol açtı.

İran'ı ve bölgeyi neler bekliyor?

Yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ötesinde, İran'ın yönetici sınıfının tepesinde çalkantı potansiyeli var. Reisi'nin ölümü ülkenin siyasi geleceğini daha fazla kargaşaya sürükleyebilir.

İran silahlı kuvvetlerinin en büyük kolu olan ve ülke ekonomisinin büyük bölümünü kontrol eden Devrim Muhafızları Ordusu da bu çalkantıyı elini güçlendirmek için kullanabilir.

Naval Postgraduate School'da doçent ve uzun süredir İran uzmanı olan Afshon Ostovar ise yaptığı değerlendirmede;

"Cumhurbaşkanı Reisi'nin ölümü İran siyasetini sarsacak. Nedeni ne olursa olsun, rejim içinde cinayet algısı yaygınlaşacak. Kemerlerinizi bağlayın."

ifadelerini kullandı.

Uzmanlar erken seçimlerde gelecek ismin Batı ile yumuşamaya yönelik bir isim olma ihtimalinin düşük olduğunu söylerken, Reisi'nin ölümü, İran'da bastırılan protesto hareketlerinin yeniden canlanması için küçük bir açık kapı bırakabilir.